‘Europeaan in New York’ op NPO 2: ‘Een kwartier is kort, maar dat is het leven ook’

De evidentste keuze kan de gelukkigste zijn: voor een serie in aanloop van de Amerikaanse presidentsverkiezingen klopte de VPRO aan bij Arnon Grunberg. Zoals bekend is Grunberg alomtegenwoordig, maar hij opereert toch vanuit een vaste standplaats: New York – naar zijn zeggen de voortzetting van Europa met net iets andere middelen. Hij belandde daar een kwarteeuw geleden, omdat hij een liefde achterna vloog. Die liefde verkleurde al gauw tot een intense vriendschap, maar om dan weer te vertrekken was Amerika toch te interessant en Grunberg te koppig. Hij wist met veel geld en geduld een green card te bemachtigen, en kan zich, next step, weldra een Amerikaans staatsburger noemen.

Dat levert hem meteen een goeie invalshoek voor zijn tv-reeks op. Wat betekent het om Amerikaan te worden in tijden van Trump en Black Lives Matter? Is het een goed moment om van paspoort te wisselen? Grunberg kwam nog tijdens Clintons eerste ambtstermijn aan in een zegedronken Amerika, sinds 1989 dacht het baas van de wereld te zijn. Inmiddels is het land van de mogelijkheden het land van een mogelijke ramp geworden.

Op de vraag naar de zin van het leven antwoordt iedereen met z’n eigen geschiedenis. Het is een uitspraak van György Konrád die Grunberg citeert. En net als in veel van zijn geschriften, put hij ook voor deze reeks videobrieven uit z’n eigen levensgeschiedenis als kapstok om een veel groter verhaal aan op te hangen. Autobiografie en reportage gaan naadloos en prettig gebalanceerd in elkaar over, puntig geformuleerde reflecties lopen in de pas met het kort opgeknipte verslag van een reeks ontmoetingen.

Belangrijk personage in de eerste aflevering was Paula Toppani, eigenares van het inmiddels ter ziele gegane Italiaanse restaurant Tanti Baci, West 10th, dat in de jaren ’97-’98 zowat het middelpunt van Grunbergs Nieuw-Amsterdamse bestaan was. Hanneke Groenteman zocht hem daar destijds op, vandaag levert dat – leuke krullenbol! – nuttige, discreet aangebrachte archiefbeelden op. Tanti Baci duikt ook geregeld op in Grunbergs verspreide geschriften. ‘Vrijwel elke avond trok ik erheen als een mot naar het licht,’ schreef hij een keer, en hij herinnert zich ook nu nog waarom: ‘Toen had ik nog een oogje op één van haar dochters, maar zoals dat gaat: je blijft aan de moeder hangen.’

De dochters hebben hun moeder Paula inmiddels voor andere horizonten verlaten en ze is zelf ook ontgoocheld door het Land van de Vrijheid, vertelt ze Grunberg, die het mondkapje slordig draagt en er zomers-ontspannen uitziet in coronadagen. Ze is een Italiaanse die via Argentinië hier belandde, maar vandaag zou ze wegblijven, zegt ze. De kanteling richting slechte tijden situeert ze bij 9/11. Grunberg beaamt. Hij stelt haar de vraag die hij zichzelf al jaren stelt zonder een definitief antwoord te vinden: waar ben je thuis? Haar antwoord dan maar: ‘Ik ben thuis waar ik mijn brood verdien.’ Maar liever zou ze dat doen in Uruguay of Brazilië. Grunberg stelt dat hij zelf in Amerika steeds meer Europeaan geworden is. Hij loopt zoals de wetten van de moderne reportage dat willen vaak door het beeld, maar het intrigerendst zijn de beelden waarin hij niet loopt maar stilstaat, en zichzelf een nieuwe vraag lijkt te stellen: wat doe ik hier? Arnon in Wonderland.

Eén zo’n videobrief duurt een kwartiertje. Dat is kort, maar het leven ook, dus waarom niet? De optelsom van tien zulke brieven kan, gezien de aangekondigde invalshoeken (het leger, abortus, religie…) best een indringend beeld opleveren van het angstige Amerika. Aan het eind moet zich wel de vraag opdringen of dit land dat de founding fathers als ‘the last best hope on earth’ zagen niet de eerste reden voor wanhoop geworden is. Misschien geeft Grunberg hetzelfde antwoord als hij dit voorjaar gaf op een dappere reis door corona-Amerika: ‘Als ik de hoop had willen opgeven, had ik het eerder moeten doen.’