In ‘Het jaar van Fortuyn’ zijn sommige figuren zonder pardon tot karikaturen vervormd

In Nederland is zijn voornaam genoeg om duidelijk te maken over wie het gaat: Pim. Dramaserie ‘Het jaar van Fortuyn’ is een onconventioneel portret van een onconventioneel politicus.

Wie de politieke situatie in Nederland rond 11 september 2001 niet meer vers in het geheugen heeft, heeft genoeg aan de openingsscène van ‘Het jaar van Fortuyn’. Ad Melkert, leider van de sociaaldemocratische PvdA, is op bezoek in de werkkamer van de eerste minister. ‘Je mag het naar eigen smaak inrichten,’ zegt premier Wim Kok, ‘maar de stoel komt met het ambt. Je mag hem vast uitproberen hoor!’ Voor de vorm sputtert Melkert nog wat tegen: ‘Nou, misschien eerst even wachten tot de kiezer gesproken heeft, Wim?’ In werkelijkheid twijfelen de twee middelbare heren geen moment aan de continuering van hun regeringssucces na de parlementsverkiezingen van volgend jaar. De geschiedenis is immers voltooid, mede dankzij de sociaaldemocratie – wat hebben de burgers anders te wensen dan een voortzetting op deze gouden weg? ‘Wat een prachtige dag,’ zegt de gedoodverfde premier nog, terwijl hij met zijn voorganger tevreden uit het raam kijkt. Op de achtergrond verschijnt een teletekstbericht: ‘Ongeluk met vliegtuig in New York’.

Deze plotselinge aardverschuiving in de mondiale politiek hadden weinigen zien aankomen. Even onverwacht diende een politieke aardverschuiving in Nederland zich aan, in de nadagen van 9/11, in de persoon van Pim Fortuyn. De hoogleraar en publicist had zijn maatschappelijke sporen verdiend en hintte al jaren op grote bestuurlijke ambities, maar kwam voor de gevestigde orde toch als een duiveltje uit een doosje. Met zijn snoeiharde kritiek op multiculturalisme, privatisering en eigenlijk het volledige beleid van ‘Paars’ (de twee regeringscoalities van de jaren daarvoor, voor het eerst zonder christelijke partijen) legde Fortuyn pijnpunten bloot die decennialang onbenoemd waren gebleven. In combinatie met zijn charmante voorkomen en retorisch talent betaalde dit zich uit in potentiële zetels. Op 6 mei 2002 voorspelden de peilingen voor het eerst de verkiezing van Fortuyn als nieuwe regeringsleider. Die avond, negen dagen voordat de stembussen geopend zouden worden, werd Pim doodgeschoten – de eerste politieke moord in Nederland sinds 300 jaar.

‘Het jaar van Fortuyn’ vertelt het verhaal van de stormachtige opkomst van een politieke sloopkogel, en de ontreddering die hij binnen de heilige Haagse huisjes teweegbracht. Hoewel het laatste levensjaar van Fortuyn zonder ironie een nationaal trauma genoemd kan worden, hebben regisseur Michiel van Jaarsveld en scenaristen Nathan Vecht en Pieter Bas Korthuis er een vrolijke, soms bijna clowneske serie van gemaakt. Waar de hoofdpersonages een koningsdrama opvoeren, zijn sommige bijfiguren zonder pardon tot karikaturen vervormd. Ook cinematografisch worden er grapjes uitgehaald, met knipogen naar klassieke filmmakers. Gedurfd, maar de lichte toon werkt en de combinatie met het beladen onderwerp levert een fijne balans op. Bovendien zijn zowel de serieuze als de kluchtige rollen goed uitgevoerd. Soms is het te veel een wedstrijdje imiteren dat winnaars en verliezers kent, maar in de sleutelscènes keert de ernst gelukkig terug.

‘Het jaar van Fortuyn’ is een fictieve bewerking van waargebeurde feiten, waarbij het er vooral om gaat emoties en dramatische ontwikkelingen voor het voetlicht te brengen. Versimpeling is dan ook onvermijdelijk. Maar hoewel versimpeling niet hetzelfde is als geschiedvervalsing, kent ‘Het jaar van Fortuyn’ toch een aantal historische hiaten die knagen. Zo zijn in de uitvergroting van de tweestrijd tussen Melkert en Fortuyn de andere politieke stromingen buiten beeld geraakt. Waar zijn de liberalen, vaak gezien als het ‘redelijk alternatief’ van extreemrechts? Waar zijn de partijen ter linkerzijde van de sociaaldemocraten, die in Fortuyn zo mogelijk een nog groter gevaar zagen? Waar zijn de christendemocraten, die er na de moord op Fortuyn nota bene met de verkiezingswinst vandoor gingen? Ze zijn allemaal weggemoffeld in de kantlijn, figureren op zijn best in een vluchtige scène of zijn volledig weggelaten. Het komt de spanning in de serie ten goede, maar levert ook een vertekend beeld op van een van de belangrijkste hoofdstukken van de moderne geschiedenis van Nederland. Hopelijk vormt ‘Het jaar van Fortuyn’ een goede aanleiding voor een jong publiek om zich in deze geschiedenis te verdiepen.