‘Kinderen van de Holocaust’ op Canvas: ‘De meeste mensen deugen, schijnt het, maar 75 jaar geleden toch even niet’

‘Wij zijn hier om te vertellen wat jullie gedaan hebben.’ In gedachten richtte Norbert Vos zich tot een rottenführer van de SS uit een anekdote van Simon Wiesenthal. Er sprak een kleine triomf uit zijn ogen, maar ook ongetemd verdriet - in het zegegebaar van de overlevende woont vooral verlies. Zo opende ‘Kinderen van de Holocaust’, een zevendelige docureeks waarin Belgische overlevenden van de Shoah - of hun kinderen - getuigen over die walmende bierboer van de geschiedenis. Allemaal schaatsen ze nog op het koude ijs van 75 jaar geleden.

Rottenführer, alleen het woord al: een naam voor een roofdier met lelijke klauwen. Neen, de Duitse taal kan me niet krijgen. Als zelfs je woord voor vlinder - Schmetterling - klinkt als een roekeloos abces waar zelfs de briljantste infectiologen voor terugdeinzen, wil ik je niet proeven in mijn mond.

Die lang nagalmende intro klonk me wel meteen vast aan ‘Kinderen van de Holocaust’. En zeker, men heeft de tweede wereldbrand nooit horen klagen over een gebrek aan aandacht in het zendschema van Canvas: de map ’40-’45 wordt er met bewonderenswaardige regelmaat uit de archiefkast van de twintigste eeuw getrokken. Maar als dat reeksen oplevert als ‘Kinderen van…’ - eerder werden al het verzet en de collaboratie uitgelicht - mag de zender mijn hele avond volstorten met de Tweede Wereldoorlog. Het zijn historische programma’s.

Het raamwerk van ‘Kinderen van de Holocaust’ is klassiek: twaalf Belgische Joden vertellen - ze passen hun kleine historie in de grote geschiedenis, alleen onderbroken door archiefbeelden en een voice-over die de tijdlijn in de gaten houdt. En dat is prima. Je kunt Auschwitz-Birkenau, het symbool van de jodenvervolging, niet vatten door er met een drone over te vliegen. Je kunt Auschwitz-Birkenau wel vatten door te luisteren naar de mensen die er waren of eraan ontsnapten, en met een oorlog in hun lichaam verder moesten.

Deze eerste aflevering beschreef de opmaat naar de gruwel. Adolf Hitler - voor hier verdwaalde millennials: de grootste influencer van de twintigste eeuw - kwam aan de macht in Duitsland, en keek verlekkerd naar de wereldkaart. In een boek had De Man Die Bij Het Scheren Altijd Weer Een Stukje Vergat de Joden als ‘raciale tuberculose’ beschreven. Een matig werkje, trouwens, dat ‘Mein Kampf’. In massamoorden was De Man Wiens Rechterarm Niet Luisterde Naar De Zwaartekracht beter dan in schrijven.

Net als in de rest van Europa werd in het België van de jaren ’30 het toekomstperspectief van de Joden almaar benarder. De anti-Joodse wetten, de verplichte registratie, de davidster, de razzia’s en de eerste treinen naar de ‘industriële moordfabrieken’: in een ontregelend tempo installeerden de nazi’s de verwoesting. Angst en onbehagen huilden in elke sequentie van deze aflevering, en bang bedacht je je dat dat slechts het startpunt was - de onoverzienbaar grote gruwel zal in de volgende episodes van de reeks aangesneden worden.

De fade-out van deze eerste aflevering bestond uit beelden van de getuigen terwijl ze zich argeloos door de dag ademden. Gewone glimpen uit een mensenleven waren het, roerloze details, maar je wilde ze terugspoelen en terugspoelen en terugspoelen. Je wilde een stolp over die gekwetste levens plaatsen, iets warm en veilig dat hen zou beschermen tegen de tijd. Je wilde die mooie mensen toekomst geven in plaats van verleden.

Auschwitz-Birkenau: vijf lettergrepen en een koppelteken. De meeste mensen deugen, schijnt het, maar 75 jaar geleden toch even niet.