Lieven Vandenhaute maakt podcastreeks over Gerard Reve: ‘Hij was en blijft een mysterie’

‘Reve tot leven’ is de titel van de podcastserie die Lieven Vandenhaute maakte over de volksschrijver die vijftien jaar geleden overleed. Maar leeft Gerard Reve werkelijk nog of is hij al bijna vergeten?

Wie houdt er nog van Gerard Reve? VRT-radiopresentator Lieven Vandenhaute hoefde niet veel moeite te doen om tien bewonderaars van Reve’s oeuvre te verleiden tot een podcast. ‘Het zijn echte Revianen, voor wie de schrijver altijd zal blijven voortbestaan.’ Onder hen auteurs Saskia De Coster en Herman Brusselmans, de Nederlandse priester Antoine Bodar en schrijver Nico Dijkshoorn.

Opvallend is dat al deze geïnterviewden van een generatie zijn die Reve heeft gehoord en gezien op radio en televisie. ‘Wat hen moet zijn opgevallen, is dat Reve zelf een romanpersonage leek uit een van zijn boeken,’ zegt de stem van ‘Nieuwe feiten’ op Radio 1. ‘Zijn stem, zijn karakteristieke grimas én Reves ironie, die in een eindeloze betekenisverwerving blijft doortollen, dat alles tezamen is voor de oudere generatie de toegangspoort om Reve te blijven lezen.’

Maar van nieuwe aanwas is geen sprake. Zelfs niet in december, de Reve-maand bij uitstek. De schrijver, die in december jarig was en wiens debuut ‘De avonden’ (1947) zich afspeelde tussen kerst en nieuwjaar, is voor de jongere generatie een grote onbekende. Dat geldt ook voor Vlaanderen, waar de auteur de laatste dertien jaar van zijn leven woonde, iets waar geen Vlaming overigens weet van had. ‘Tijdens mijn middelbareschooltijd heb ik nooit iets over Reve gehoord,’ vertelt de 55-jarige Vandenhaute, Reve-fan van jongs af aan.

Moeite om contact te maken

Zelf ontmoette hij de volksschrijver in 1997, toen hij samen met zijn levensgezel, auteur Erwin Mortier, op vakantie ging naar Reves ‘geheime landgoed’ in Frankrijk. ‘Reve deed ons denken aan Frits van Egters, de hoofdpersoon uit ‘De avonden’. De moeite die hij had om contact te maken met mensen.’

Over die vakantie handelt een van de podcasts in de serie ‘Reve tot leven’. We horen Vandenhaute en Mortier terugblikken op Reves worsteling met het leven, diens alcoholisme en katholicisme, gelardeerd met oude radio- en tv-fragmenten. ‘Hij was onvoorstelbaar grappig, een jukebox van verhalen,’ herinnert Vandenhaute zich. ‘Hij trad voor ons op, dat was zijn manier van contact maken.’

Sadomasochistische fantasie

Evenwel, een en al ‘plezant’ was de uitstap niet. Na een aantal dagen hield Mortier, die in 2007 over de trip een dagboek publiceerde, het niet meer uit en wilde weg. Vandenhaute: ‘Reve was op dat moment volledig beschonken. Dat drinken begon al in de ochtend en resulteerde vaak in één langgerekte sadomasochistische fantasie. Dan kon hij heel opdringerig zijn.’

‘Toen ik zei: ‘Gerard, we gaan morgen weg’, gebeurde er iets onvoorstelbaars. Van het ene op het andere moment was hij volstrekt nuchter en redelijk. Hij begreep de situatie volkomen en zei: ‘Goed, ga maar een paar dagen alleen op pad en kom daarna weer terug’. Reve was in staat onder alle omstandigheden zichzelf te beschouwen.’

In de podcast horen we oude interviews, waarin de Nederlandse hoogleraar Hans Gomperts en Adriaan van Dis zich afvragen of Reves katholicisme niet een inperking is. Maar zou je niet net zo goed het tegenovergestelde kunnen beweren? In ‘Nader tot U’ uit 1966, het jaar van Reves bekering, zit troost en bevrijding. Dat kun je van ‘De avonden’ moeilijk zeggen.

Vandenhaute: ‘Zeker. Nader tot U en het eerdere ‘Op weg naar het einde’ lijken te zijn geschreven vanuit een staat van wedergeboorte. Na de jaren 50, die voor Reve als auteur niet denderend waren, heeft hij eindelijk de angst overwonnen om over zijn geloof en homoseksualiteit te publiceren. De wanhoop voorbij schrijft hij twee van zijn, wat mij betreft, beste boeken. Het katholicisme is voor Reve absoluut een verruiming geweest en ook een manier om zijn erotische gevoelens te kanaliseren. Seks en godsdienst lopen bij hem in elkaar over.’

Ménage à trois

Wat bijvoorbeeld blijkt uit ‘Lieve jongens’ en ‘De taal der liefde’. Daarin was het geloof een belangrijke inspiratiebron, maar ook de ménage à trois die Reve in de jaren 60 en 70 onderhoudt met Teigetje en Woelrat. De Radio 1-man nam ook met Teigetje en Woelrat een podcast op, waarin ze gewag maken van een zowel zeer erotische (‘acht keer per dag voltrok zich het wonder’) als enorm diepzinnige driehoeksrelatie. Zozeer zelfs dat het tweetal nadien met niemand meer een behoorlijk gesprek heeft kunnen voeren, alleen met elkaar. Vandenhaute: ‘Ja, dat is apart hè. Bij Reves ex-vrouw Hanny Michaelis proef je dezelfde adoratie.’

Dat laatste blijkt uit een podcast met auteur Ad Fransen. Samen met Michaelis bezocht hij de volksschrijver in 1996 in België, waarbij haar verering voor Reve totaal zou zijn geweest. Vandenhaute: ‘Terwijl er andersom toch weinig interesse was. Iets soortgelijks zie je bij Teigetje en Woelrat. Hoe makkelijk Reve hen in 1974 losliet en vergat. Ze begrijpen daar nog steeds niets van. Reve is nog dagelijks in hun leven aanwezig.’

Geen kneuzen of profiteurs

De VRT-radiomaker omschrijft Reve als een magneet, die aandacht opzoog. Mensen waren graag bereid offers voor hem te brengen. Zo gaven Teigetje en Woelrat beiden hun studies op, en Woelrat zelfs zijn nieuwe vriendin. De podcast lijkt voor hen ook een middel om roddels de wereld uit te helpen. Nee, ze waren geen kneuzen of profiteurs en bouwden later mooie eigen carrières op. En tijdens de driehoeksverhouding waren zij voor Reve een steun en troost in moeilijke tijden.

Ze beweren zelfs dat Reve na de breuk in 1974 nooit meer iets van belang heeft gepubliceerd. Vandenhaute: ‘In de podcast hoor je mij zeggen: ‘Toch wel, ‘Bezorgde ouders’ in 1988’. Waarop Woelrat reageert: ‘Ja, maar dat is een hommage aan Teigetje’. Wat op zich ook wel weer waar is.’

Gerard Reve heeft, vijftien jaar na zijn dood, geen literaire navolgers. Sterker, zijn boeken zouden nu niet meer worden gepubliceerd op verdenking van xenofobie en racisme.

Vandenhaute: ‘In deze tijd van sensitivity readers zou Reve zeker het onderspit delven. Wat een armoe toch. Ik ken minstens tien schrijvers die zeggen: zonder Reve was ik nooit gaan publiceren. Stel je voor dat Geert van Oorschot destijds een gevoeligheidslezer had ingeschakeld. We zouden veel van Reves werk nooit hebben gekend.’

Te denken valt aan navolgend citaat uit ‘De taal der liefde’ (1972): ‘Op de tjoeki tjoeki stoomboot enkele reis Takki Takki Oerwoud’. Vandenhaute: ‘Zoals zo vaak bij Reve was ook hier weer de vraag: ernst of ironie? Dat wist je bij Reve nooit. Je bent met hem nooit klaar, je kunt hem niet nagelen. Reve was en blijft een mysterie.’

(Trouw)

De podcast ‘Leven met Reve’ is nu hier te beluisteren.