Met de beteuterde ouders van een ‘meisje-homofiel’ bewees Steven Van Herreweghe in ‘De jaren tachtig voor tieners’ vakkundig dat veel veranderd is, maar niet alles

Steven van Herreweghe, VRT-archivaris en sleutelbewaarder van de aldaar gevestigde Dienst Ironie, legt in ‘De jaren tachtig voor tieners’ adolescenten van hun tijd beeldmateriaal voor van goed veertig jaar oud. Daar komt dan, als hij zijn zin krijgt, een bescheiden cultuurschok van, want dat de prehistorie zò grijpklaar in het verleden lag, dat hadden die jongeren nu ook weer niet gedacht.

Die opgevoerde jeugd, potentieel oorlogsgrut uit de roaring twenties voorin een godvergeten eeuw, kreeg in de eerste aflevering fragmenten uit 1980 voor de kiezen. Ze ontvingen Van Herreweghe, een uitgelezen kind van diezelfde jaren tachtig, in hun respectievelijke jongens- dan wel meisjeskamers. Diens jeugdjaren associeerden ze zonder geheugensteuntjes met een waaier aan anachronismen: hippies, de intrede van kleurentelevisie en Elvis. Bij de Belgische frank dachten ze eerder aan een nationale weerkundige dan aan in onbruik geraakte contanten.

In de zorgvuldige selectie aan archiefbeelden waar Van Herreweghe hen aan blootstelde, werd er laaiend gedaan over de uitvinding van de chip, die het tot op de draad versleten analoge bestaan dra tot een digitale lusthof zou verbouwen. Alhoewel. ‘De chip is op korte termijn een baantjesdoder’, klonk het ook. Alle technologie is dan ook bij voorbaat verdacht, wat verklaart waarom de bedenker van het wiel na de eerste bedrijfspresentatie werd doodgeknuppeld door zijn stakeholders. ‘Joggen, u hebt er de laatste maanden wel van gehoord’, klonk het elders - het werd nog uitgesproken met de ‘j’ van jokken. ‘Kijk uit’ bestond ook al, al was Flor Koninckx nog niet uitgevonden. Haargroei was niet alleen wenselijk, maar werd ook volmondig aangemoedigd. Midden die weelde aan archiefbeelden werkten echter net die filmpjes uit privécollecties het aandoenlijkst: een verschoten verjaardagsfeestje, een paaseierenjacht, een sinterklaas wiens vermomming vooral op kinderlijke goedgelovigheid rekende als verzachtende omstandigheid.

Om niet verkeerdelijk de indruk te geven dat de jaren tachtig in hun geheel deugden, was er ook beeldmateriaal van één gek die te Poelkapelle de verjaardag van Adolf Hitler vierde in gezinsverband. Om die gelegenheid luister bij te zetten, had die gek een andere gek uitgenodigd die gekken als hij wijsmaakte dat hij de zoon van Hitler was. Ook zag je Karel Dillen zijn recente uitvinding, het Vlaams Blok, toelichten. Er was een publiek voor, bewees een voxpop. ‘Er is veel veranderd, maar ook niet’, zei een zwarte jongen daarover in 2022: ‘De jaren tachtig voor tieners’ ging over vroeger, maar niet uitsluitend. In een ander fragment wees een ouderpaar beteuterd naar een gezinsfoto in zwart-wit. ‘Dit is Karel, onze jongen-homofiel. Dit is Mieke, ons meisje-homofiel’. Een ziekte was het niet, wisten ze, want ze waren naar de dokter geweest.

Steven Van Herreweghe leek me in dit programma niet alleen vrede te nemen met zijn groeiende status als adolescent op leeftijd, hij leek ook een zeker genoegen te beleven aan het effect dat hij sorteerde wanneer hij ten overstaan van zijn piepe toehoorders kond deed van een verbazingwekkend, want niet altijd even betrouwbaar feitenrelaas uit zijn jeugd. Zijn hervertelling van de moord op John Lennon was wél geheel waarheidsgetrouw, en werd door hem zodanig meeslepend overgeleverd dat zelfs zijn eigentijdse publiek, potentieel oorlogsgrut voorin een godvergeten eeuw, overmand oogde door een verdriet dat ze niet eens uit eerste hand kenden. Hoopgevend, vond ik, maar vraag me niet waarom.

Wat 1981 betreft zien we wel weer, maar 1980 vond ik alvast het uitzitten waard.