Met één simpele vraag toont Vranckx in ‘Syrië, de giftige oorlog’ hoe doortrapt het regime van Assad is

Je zenuwen sturen een constante stroom van signalen naar je spieren en je klieren: permanente stimulatie, er is geen ontkomen aan, je uitknop werkt niet meer. Je ogen beginnen te tranen, je neus produceert overvloedig snot, het speeksel schuimt om je lippen, al je spieren trillen. Je lichaam staat onder hoogspanning, het gaat in overdrive, het kan zoveel stimuli niet aan. Uiteindelijk stort het in, je valt helemaal stil, het is gedaan.

Dat, zegt Stefan Mogl, een Zwitserse expert in chemische wapens, is wat er gebeurt als je een grote hoeveelheid saringas binnenkrijgt. En dat is precies wat er met honderden, misschien wel duizenden Syriërs de voorbije tien jaar is gebeurd. 193 landen hebben nochtans een verdrag ondertekend waarin ze beloven chemische wapens te verbieden. Vijf landen, waaronder Syrië, hebben hun handtekening niet gezet.

In ‘Syrië, de giftige oorlog’ praten Rudi Vranckx en Inge Vrancken met ooggetuigen van de ‘tientallen, misschien honderden’ chemische aanslagen, en met vooraanstaande betrokkenen uit de internationale politiek en diplomatie. De eerste vond plaats in Khan al-Assal, bij Aleppo, op 22 juli 2013. Afhankelijk van de bron zijn daar 50 militairen gedood, dan wel 120 burgers omgekomen. De beelden zijn even huiveringwekkend als de verhalen van de ooggetuigen. ‘Ik had nog nooit een bloedbad zonder bloed gezien,’ zegt iemand, een rake waarneming. Onwezenlijk zijn ze, die huilende, trillende, door elkaar lopende mensen, die paniek, de door merg en been snijdende pijn op de gezichten. Geen druppeltje bloed, geen vleeswonden. En toch de totale vernietiging. Het zou niet bij die ene aanval blijven.

Wie erachter zat? Dat is tot op vandaag onduidelijk. Een VN-team onder leiding van de Zweed Åke Sellström ging ter plekke en kwam tot de conclusie dat er inderdaad een aanval met saringas was geweest, en dat er dus een internationale oorlogsmisdaad was begaan. De Zweed is ‘voor 95 procent zeker’ dat alleen het Syrische regime op zo’n schaal een chemische aanval kon uitvoeren, uitgerekend het regime dat zelf om het VN-onderzoek had gevraagd.

President Barack Obama aarzelde aanvankelijk, maar internationale sancties konden niet uitblijven: 27 chemische productiesites werden door de internationale gemeenschap onderzocht, 1.300 ton aan chemische wapens verscheept en vernietigd. Een uniek resultaat voor zo’n complexe missie, zegt Sigrid Kaag, die de operatie leidde. ‘Maar er waren nog andere productie- en onderzoekscentra die Syrië niet heeft aangegeven,’ weet Dominique Anelli, voormalig hoofd ontwapening bij de Organisation for the Prohibition of Chemical Weapons (OPCW). ‘Daar hadden we toen geen zicht op.’ ‘Dat betekent dat Syrië zich niet aan de bepalingen van het verdrag heeft gehouden?’ vraagt Vranckx. ‘U hebt gelijk,’ antwoordt de Fransman. En zo legt een pientere jongen uit Leuven met één vraag de doortraptheid van een misdadig regime bloot, en de tandeloosheid van de internationale gemeenschap, die zich al te makkelijk door dat regime in de luren liet leggen.

Geen idee of de CEO van de VRT naar ‘Syrië, de giftige oorlog’ gekeken heeft, en anders moet hij dat zeker doen, al was het maar naar de eerste minuut. We zien een vrouw vanop de rugzijde, ze was drie maanden zwanger toen ze vier jaar geleden een aanslag met saringas doormaakte. ‘Ze heeft nog altijd ademhalingsproblemen,’ zegt haar man, die even buiten beeld blijft. Daarna zie je hem, een man op één been, hij loopt op krukken, het andere been is afgezet. Wanneer hij begint te vertellen over hun zoontje Mustafa, zie je een 4-jarig kind spelen, denk je. Een lachend gezichtje, een rompje, twee stompje uitsteekseltjes waar normaal de armen zitten, geen benen. Een aangeboren misvorming, weet de vader, een gevolg van de chemicaliën die in het lichaam van zijn zwangere vrouw zijn terechtgekomen.

Voor meer klassedocumentaires als deze, die door grondig onderzoek, diepgaande kennis van zaken en een waaier aan betrouwbare bronnen een onthutsende blik bieden op de internationale politieke actualiteit, zou ik met graagte opnieuw kijk- en luistergeld betalen.