Met open mondjes, gejuich en snikken ontdekken kinderen van kleur dat de nieuwe Ariël zwart is

Wie reactiefilmpjes op het voorproefje van Disneys nieuwe De kleine zeemeermin bekijkt, ontdekt dat kleintjes zich heus bewust zijn van uiterlijke verschillen. ‘Ineens is daar een Disneyprinses die op hen, kindjes van kleur, lijkt.’

In een roze pyjama ligt de peuter op de bank. Rustig gaat haar buik op en neer, haar armpje rust bewegingsloos boven haar hoofd. Maar wanneer zeemeermin Ariël in beeld komt, richt het kindje van kleur zich plots op. “Ik denk dat ze bruin is”, zegt de driejarige. Haar ogen glimmen. “Bruine Ariël. Bruine Ariël is lief.”

Wie op TikTok of Instagram de zoekterm ‘Ariël’ intikt, ziet dat het er wemelt van dit soort video’s. Het zijn korte clips waarin ouders van zwarte kinderen laten zien hoe hun kroost reageert op het voorproefje van De kleine zeemeermin. Disney brengt in mei volgend jaar namelijk een nieuwe versie van de klassieker uit 1989 uit, met acteurs in plaats van tekeningen, waarin de rol van Ariël wordt vertolkt door de zwarte actrice Halle Bailey.

Hartverwarmend en -verscheurend

Kijkers van de clips zien mondjes openvallen, horen gejuich en snikken. “De reacties zijn tegelijkertijd hartverwarmend en hartverscheurend om te zien”, zegt hoogleraar Judi Mesman. Zij doet aan de Universiteit Leiden onder andere onderzoek naar vooroordelen en discriminatie bij kinderen. “Het gaat natuurlijk over representatie. Je ziet herkenning op die gezichtjes verschijnen, ineens is daar een Disney-prinses die op hen lijkt.”

In de pietendiscussie werd vaak geroepen dat kleur kindjes niks kan schelen. Maar dat is een misvatting, zo stelt Mesman. “Baby’s beginnen verschillen in kleur te zien vanaf het moment dat ze een maand of zes zijn. Ook krijgen ze etnische variatie mee, ze kunnen onderscheid maken tussen de trekken van mensen uit Oost-Azië en Europeanen.”

Negatief zelfbeeld

Met de bewustwording van uiterlijke verschillen, ontwikkelen kinderen ook opvattingen over groepen die ze al dan niet vaker tegenkomen in het dagelijks leven. “En behoor je zelf tot een minderheid in de samenleving, en een groep waarover vooroordelen bestaan, dan kan dat leiden tot een negatief zelfbeeld. Zo zijn er een heleboel beschrijvingen van zwarte kindjes die proberen hun huid lichter te maken, of die hun haar trachten te ontkroezen.”

Kinderen willen er graag bij horen, legt de hoogleraar uit. “Een wens die enkel wordt versterkt als er aanwijzingen zijn dat hoe jij eruitziet minder leuk en aantrekkelijk wordt gevonden. Nu een commerciële reus als Disney met een zwarte prinses op de proppen komt, ontdekken kindjes van kleur dat hun uiterlijk ook respect, bewondering en positieve aandacht kan voortbrengen. En ze horen er ineens bij.”

Ariël is niet de eerste Afro-Amerikaanse prinses binnen het Disney-universum. In 2009 verscheen Tiana op het witte doek, in De prinses en de kikker. Die animatiefilm oogstte naast lof ook kritiek: Tiana transformeert binnen de kortste keren namelijk in een kikker. ‘Disney probeert misschien mensen van kleur te bereiken’, vatte een recensent het sentiment samen in The Guardian. ‘Maar de kleur groen was niet de kleur die we in gedachten hadden.’

Niet iedere ouder blij

Tiana was een gemiste kans, stelt ook Mesman. “Nu gaat Disney wel all the way. Iets waarmee overigens niet iedere ouder blij is.” De hoogleraar doelt op de hashtag #NotMyAriel, en de tweets waarin vaders en moeders zich verzetten tegen de huidskleur van Ariël. Hun argumentatie: De kleine zeemeermin is een sprookje van de Deense schrijver Hans Christian Andersen, en zijn Ariël was wit. Vergelijkbaar gemor klinkt er over The Rings of Power. In die serie, gebaseerd op de boeken- en filmreeks The Lord of the Rings, zijn witte elfen en dwergen nu zwart.

“We hebben het hier over sprookjesfiguren”, merkt Mesman droogjes op. “Als het over representatie in films of boeken gaat, hoor je ook altijd mensen die aandragen dat zij in hun jeugd met plezier boeken verslonden met personages waarin zij zich niet herkenden. Als vrouw zou je dat bijvoorbeeld kunnen zeggen over Harry Potter, die Brits is, én tovenaar én jongen.”

Kentering

“Dat type critici zijn vrijwel altijd witte mensen. Zij snappen niet dat een gebrek aan representatie in een boek of film veel minder effect heeft wanneer je jezelf altijd en overal terugziet in de maatschappij. Witte mensen hebben tal van voorbeelden van personages en figuren die op hen lijken en iets bewonderenswaardigs kunnen en doen. Voor hen is het misschien juist wel spannend om eens te lezen over iemand die totaal anders is. Maar voor een kind van kleur in een witte samenleving ligt dat anders.”

Toch proeft Mesman dat er een kentering gaande is. “Op tv, in het theater en de bioscoop: ik merk dat allerlei makers bezig zijn met representatie. Het gaat misschien langzaam, maar het is een ontwikkeling die niet meer te stoppen is. Een zwarte Disneyprinses is weer een stapje in de goede richting. Vanuit feministisch oogpunt ben ik overigens ook benieuwd naar het slot van de film: zou de zeemeermin opnieuw haar leven en stem opgeven voor een man?”

(Trouw)