‘Mijn vader zei: ‘Wat is nu een klein risico op kanker als je een groot renner kunt worden?’’

Wat ‘Rundskop’ was voor de vleeshandel, wordt ‘Coureur’ (vanavond om 22.35u op Canvas) voor de wielrennerij. Regisseur Kenneth Mercken was vroeger Belgisch kampioen bij de eliterenners zonder contract, maar stopte voortijdig omdat epo geen effect had op zijn lichaam.

(Verschenen in Humo op 4 maart 2019)

Het was voor Kenneth Mercken even zoeken naar een geschikt alter ego. Na een speurtocht van acht maanden botste hij op topsportstudent Niels Willaerts, die voor de rol zijn examens moest skippen en zijn eigen wielercarrière even on hold moest zetten.

HUMO Waarom heb je Niels, iemand zonder acteerervaring, gecast?

KENNETH MERCKEN «Niels is een binnenfretter, en ik wilde van Felix een introvert personage maken. Zelf was ik ook zo, toen ik nog wielrenner was. Daarnaast was ik tijdens de casting onder de indruk van de manier waarop Niels alleen al met zijn lijf heel veel kan zeggen. En, misschien wel het belangrijkste: Niels straalt onschuld uit. Felix is naïef. In het begin van de film kent hij de donkere kant van het wielrennen nog niet. Tot hij erin afglijdt.»

HUMO Eén van de eerste zinnen luidt: ‘De koers zit in je bloed.’ Bij jullie ook?

NIELS WILLAERTS «Mijn opa en nonkel hebben gekoerst, maar ze hebben mij nooit gepusht. Nu, wielrennen is wel apart. Zodra je ermee begint, gaat het volledig deel uitmaken van je leven. Er kruipt te veel tijd in om simpelweg een hobby te zijn, op welk niveau je ’t ook doet.»

MERCKEN «Ik heb nooit iets anders gekend. Zodra ik kon lopen, ging ik mee. Mijn vader reed bij een Waalse wielerbond, waar ze het niet al te nauw namen met de regels. Er werd stevig gedronken en af en toe geknokt. Die kant van het wielrennen – een hoop antihelden bij elkaar – trok mij toen al aan (lachje).

»Ik heb als 6-jarig ventje gezien hoe een vriend van mijn vader een koers won. Daarna zou een dopingcontrole volgen. Alleen: in die tijd moest de controlearts je eerst nog een papier laten ondertekenen. Als je kon wegglippen, was er geen controle. Dus die gast reed als eerste over de meet, stak zijn armen omhoog, en blééf rijden. Met die dokter achter hem aan (lacht).»

HUMO ‘Coureur’ is een donkere film. Ik ging ervan uit dat jij wilde afrekenen met de wielrennerij, maar je kijkt er met een brede glimlach op terug.

MERCKEN «De film is soms tragisch, maar in die tragiek zit ook schoonheid. Ik wilde vooral laten voelen hoe groot de overgave is als je op dat niveau met de sport bezig bent. Je denkt 24 uur per dag aan niets anders dan eten, trainen en slapen. Felix wordt geleefd en is op den duur een soort robot.»

HUMO Hebben jullie ooit puur voor het plezier gefietst?

WILLAERTS «Puur voor de fun is het nooit. Als je niet start om te winnen, moet je niet meedoen.»

MERCKEN «Ik fietste altijd om eerste te worden. Pas toen ik stopte als prof, heb ik voor het eerst ‘zomaar’ een fietstocht gemaakt. Ik keek rond mij, naar de natuur, en dacht: hé, dat is eigenlijk wel plezant, fietsen (lacht). Ik heb als renner door de schoonste landschappen van Europa gefietst, maar daar weet ik niks meer van. Het enige dat telde, was mijn tijd.»

Hoeren en wijn

In ‘Mijn gevecht’, de memoires van ex-wielrenner Thomas Dekker, staat te lezen: ‘Vlak voor de start van de Ronde van Frankrijk zit ik met Michael Boogerd, één van de beste Nederlandse renners, wijn te drinken op een hotelkamer en bestel ik op het internet een paar escortes. Om één uur ’s nachts staan er Oost-Europese hoeren voor de deur van onze kamer. We kiezen er allebei één uit. Om een uur of drie gaan we slapen. Drie uur later gaat de wekker alweer, want Boogerd moet een baxter met water in zijn lichaam laten lopen zodat ze de doping niet kunnen opsporen.’

HUMO Ging het er bij jou even heftig aan toe?

MERCKEN «Nee, want ik reed op een lager niveau en kon mij dat allemaal niet permitteren (lacht). Maar ik schrik er niet van. Aan de absolute top, waar de mensen macht en geld hebben, kom je in élke beroepstak zulke excessen tegen.»

WILLAERTS «Ik moet toegeven dat ik er wel van schrik. Toen ik het scenario las, viel mijn mond soms open van verbazing. Ik wist wel dat er in de jaren 90 van alles was gebeurd, maar ik kende de details niet.

»Vandaag de dag is het anders. Ik denk niet dat Chris Froome het zich kan veroorloven om tot drie uur ’s nachts op te blijven.»

MERCKEN (knikt) «Ik denk dat het nu minder erg is dan tijdens de nineties. Al zitten dingen als genetische doping wel in de lift, waarbij ze cellen manipuleren zodat ze nog meer epo voortbrengen. Daar gaan we nog van horen. Als de technologie op punt staat, is het misschien zelfs iets voor mij (lacht).»

HUMO Zou jij nu nog, met alles wat je weet, op topniveau willen koersen, Niels?

WILLAERTS «Natuurlijk! Maar alleen op een natuurlijke manier. Als ik doping moet nemen om mee te kunnen, heb ik er niks aan.»

MERCKEN «Vroeger waren er ook gasten die het op natuurlijke wijze wilden doen, maar die waren in de minderheid. En de meesten hebben het niet gehaald.

»In de film rijdt Felix voor een semiprofessioneel team in Italië. Dat heb ik zelf ook gedaan. Ik herinner me nog dat de ploegleider op een bepaald moment een ampul epo op tafel legde. ‘Weet je wat dit is?’ Hij vroeg mij om het weg te stoppen zodat de rest van de ploeg het niet zou zien. Maar toen ik terugkwam, stond iederéén te spuiten. En ondertussen praatten ze over het weer. Raar: net omdat het zo banaal was, voelde je dat er iets belangrijks gebeurde.»

HUMO Twijfelde je ooit of je dat spul wel wilde nemen?

MERCKEN «Er was weinig keuze. In de wintermaanden was ik op training één van de allerbeste renners van het team. Maar een paar weken later reden gasten die daarvoor niet eens mijn wiel konden houden mij plots voorbij. Dan weet je hoe laat het is.»

HUMO Was jij vragende partij of werd je met lichte hand richting doping geduwd?

MERCKEN «Het was een wisselwerking: ik stimuleerde mijn omgeving en omgekeerd. Achteraf gezien is het wel straf dat ik nooit een arts ben tegengekomen die zei: ‘Zou je daar niet mee stoppen?’»

HUMO In de film zien we Felix naakt op het toilet een spuit zetten onder de gordel. Wat gebeurt daar precies?

MERCKEN «Hij ‘wisselt’ zijn urine voor de dopingcontrole. Hij trekt eerst met een naald zijn blaas leeg en spuit er dan cleane urine in.»

HUMO En ik, naïeve ziel, dacht dat je gewoon een potje urine moest wisselen.

MERCKEN (lacht) «Nee, bij een dopingcontrole moet de arts je zíén plassen. Er is ook een methode waarbij ze een condoom met propere urine in je aars steken, met een buisje dat helemaal tot onder je penis loopt. Zo deden ze ’t bijvoorbeeld bij de Festina-ploeg (de ploeg van het dopingschandaal in de Tour de France van 1998, red.). Aangenaam kan dat toch niet zijn.»

HUMO Is wielrennen vuiler dan andere sporten? Of weten we er gewoon meer over?

MERCKEN «Dat laatste. Ik volg het MMA (de vechtsport mixed martial arts, red.) op de voet. Zelfs ík schrik nog als ik lees wat de amateurs uit die sporttak allemaal pakken! De profs gaan ook extreem ver om gewicht te verliezen, een paar jaar geleden is er nog iemand gestorven. Je ziet taferelen waarbij vechters, vlak na de officiële weging, aan een baxter moeten worden gelegd. Gelukkig zijn er sinds kort strengere dopingcontroles in die sport. En infusen zijn er nu ook verboden.»

HUMO Er is tegenwoordig nultolerantie in het wielrennen.

MERCKEN «Ik begrijp dat wel, maar alle nuance is weg. Je moet je om te beginnen al afvragen: wat klasseer je onder de noemer doping? Van creatine is bewezen dat het prestatieverbeterend is. Maar dat mag je vrijelijk nemen. Waarom? Elk prestatiebevorderend middel is toch doping?

»Epo wordt te snel gecriminaliseerd. ‘Drugs!’ roept men dan. Maar dat is het helemaal niet: epo is een lichaamseigen stof die geen kwaad kan voor je gezondheid. Of toch niet in beperkte mate. Kijk naar dokter Eric Rijckaert: die is bij het Festina-schandaal opgepakt en in de cel gegooid. Maar hij stond erom bekend dat hij zijn renners wilde beschermen tegen overmatig cortisonegebruik. Want dat is wél heel ongezond. En dus – om te beletten dat ze naar de cortisone zouden grijpen – gaf hij hun kleine hoeveelheden epo.»

HUMO Je zegt dat er weinig mis is met epo, maar al het spul dat jij in je lijf stopte, was toch levensbedreigend?

MERCKEN «Dat is in de film wat uitvergroot. Ik denk dat ik vooral mijn lichaam erg ver dreef door consistent te rijden met lage bloedwaardes. Eigenlijk was mijn lichaam gewoon niet geschikt voor topsport. Het was mijn schuld, niet die van de doping.»

HUMO Ben je niet bang dat mensen ‘Coureur’ zullen zien en denken: ‘Die sport is nog zieker dan we dachten’?

MERCKEN «Eerlijk duurt het langst. Ik heb dit meegemaakt, dit is mijn verhaal. Als je aan een mooiere toekomst wil werken, dan moet je over de wantoestanden van het verleden kunnen praten. Want op deze manier, alle verboden middelen over dezelfde kam scheren en intussen doen alsof het wielrennen de heiligste sport ter wereld is, raken we geen stap verder.»

Froome en Bardet

HUMO Heb je het wielrennen intussen uit je bloed gekregen?

MERCKEN «Nee, dat blijft er altijd inzitten. Vorig jaar ben ik voor een continentaal team gaan rijden in China, Hongarije, Oekraïne... Maar dat was van het goede te veel. Nu rijd ik met Niels bij de liefhebbers. En nóg blijft het een obsessie. Ik heb een dieetapp waarmee ik calorieën tel. Ik kan moeilijk maat houden. Maar dat is ook leuk: ik kan mezelf daarin verliezen.»

WILLAERTS «Zo fanatiek ben ik nu ook weer niet (lacht).»

HUMO Pas op, Niels: tegen het einde van de film zie je er toch griezelig mager uit. Hoeveel kilo ben je moeten afvallen?

WILLAERTS «8 kilo, ongeveer.»

MERCKEN «En hij was al niet te dik, hoor.»

HUMO Dat wijst ook op een maniakale toewijding.

WILLAERTS «Ik wilde het doen voor het prestige, en voor Kenneth. Ik begon op den duur maaltijden over te slaan om toch maar sneller af te vallen.»

MERCKEN «Hij begon erop te kicken (lacht).»

HUMO Werd je er een betere wielrenner van?

WILLAERTS «Ik trainde niet tijdens de opnames, maar ik denk niet dat je mijn dieet zou kunnen volhouden als wielrenner: dan zou je bepaalde stoffen missen die je heel hard nodig hebt.»

HUMO Dat vond ik vreemd: op een bepaald moment wordt Felix aangemoedigd om zijn dagelijkse dosis pasta terug te schroeven van 100 naar 80 gram. Maar als wielrenner heb je toch ook kracht nodig om te kunnen blijven gaan?

MERCKEN «Goh, ik ben bezig met een ketodieet, zonder koolhydraten. In het begin ben je inderdaad zwak, maar op den duur komt je lichaam met een oplossing. Als het geen koolhydraten krijgt, begint het vetten te verbranden, waardoor ketonen vrijkomen – en díé houden je gaande. Froome heeft een tijd zo’n dieet gevolgd, net als Romain Bardet.»

HUMO Was je dieet als renner in Italië destijds nog verantwoord?

MERCKEN «Nee, dat ging té ver. Maar toch begon ik bergop almaar beter te rijden. Ik ging er dus ook almaar meer in geloven. De ploegleider zei: ‘Je hebt geen eten nodig. Dat spul dat we jou geven, houdt je wel recht.’ (Blaast) Dan wordt het gevaarlijk, hè?

»Weet je wat confronterend was? Op een bepaald moment herkende ik mezelf in Niels, toen we op een bloedhete dag aan het draaien waren, en iemand mij kwam halen: ‘Niels is flauwgevallen.’ Meneer lag effectief tussen de zonnebloemen: hij had zijn ontbijt niet opgegeten.»

WILLAERTS (grijnst verontschuldigend)

MERCKEN «Ik was kwaad. Zijn dieet wás al zo strikt, dus als hij ging overdrijven, konden er ongelukken gebeuren. We waren net een grote scène aan het filmen – een race met 120 figuranten – en de crew wilde niet voortwerken als Niels niet eerst een zakje glucose zou binnenspelen. Maar hij kreeg tranen in zijn ogen en begon te roepen tegen mij.»

WILLAERTS (schuifelt ongemakkelijk)

MERCKEN «Ik zag mezelf. Hij wilde écht niet eten: ‘Kunnen we niet doen alsof ik dat zakje heb binnengespeeld?’ Wij waren erg close en ik kon hem goed inschatten – ik zag dat de spanning hem parten speelde – dus heb ik dat zakje weggegooid (lacht). De scène is prima gelukt.»

HUMO Op het einde van de film staat Felix op instorten. Aan zijn medicijnencocktail heeft hij tegen dan ook drank en drugs toegevoegd. Ging het bij jou ook zo?

MERCKEN «Ja. Zeker toen ik net gestopt was. Ik ben ver gegaan, hoor. Ik flirtte met anorexia, maar toen ik stopte, ben ik in twee weken bijna 20 kilo bijgekomen. Ik at álles wat ik tegenkwam.»

HUMO Wanneer kwam het besef dat je móést stoppen?

MERCKEN «Heel plots. Op een bepaald moment ging ik langs bij een wielerarts omdat epo geen effect op me bleek te hebben: ik had te weinig testosteron omdat mijn puberteit te laat was begonnen. Als oplossing gaf die dokter me het advies om groeihormonen te nemen. Ik dacht: oké, whatever it takes! Maar hij voegde eraan toe: ‘Denk wel goed na, want als je ergens een kankercel hebt zitten, groeit die óók mee.’ Dat was voor mij de wake-upcall. Tijdens de rit naar huis heb ik besloten om filmschool te gaan volgen.»

HUMO Waarom filmschool?

MERCKEN «Dat ik het begot niet weet. Ik hield wel van film, maar eigenlijk was ik meer met literatuur bezig.»

HUMO Regisseren is ook topsport. Heb jij de ene obsessie ingeruild voor de andere?

MERCKEN «Iemand die op hoog niveau heeft gesport, zal altijd op zoek blijven naar adrenaline. Je wil die rush op een andere manier invullen. Ik zie mezelf nooit nine-to-five werken. En zelfs films maken moet spannend blijven. Een filmshoot mag een trip zijn.»

‘Coureur’ - Canvas - Zaterdag 26 juni - 22.35u.

Bekijk hier de trailer:

'Ik mag nog zoveel films maken als ik wil, pas als ik een koers win, zal mijn vader trots zijn' foto: Koen De Graeve, die de vader speelt in de film

Dronken excuses

HUMO De inspiratie voor alle waanzin is jouw vader. Rond je 14de wilde hij dat je ermee stopte, want ‘thuis was er alleen maar plaats voor winnaars’. In de film gaan Felix en zijn vader vaak met elkaar op de vuist, en als Felix toch eens een koers heeft gewonnen, reageert hij koeltjes: ‘Een oefenkoers.’ Heeft jouw vader de film intussen gezien?

Mercken «Ja. Ik denk dat hij trots is, maar ik weet het niet. Zijn eerste reactie was: ‘Je hebt me nog gespaard.’ Ik vermoed dat het een typische machoreactie was, om zichzelf te beschermen.

»Daarna gingen we iets drinken. Na een tijd werd het stil. Hij zei: ‘Ik ben fout geweest, Kenneth.’ Oké, hij was redelijk dronken, maar het was toch de eerste keer dat hij zoiets zei. Niet dat zijn verworven inzicht lang heeft geduurd. 5 minuten later stond hij alweer tegen de producenten te lullen: ‘Ik was de beste!’ (lacht)»

HUMO Koen De Graeve, die hem op voortreffelijke wijze vertolkt, zei in Humo: ‘Het mooie is dat ze nu een warme band hebben. Kenneth heeft daarvoor wel een vadermoord moeten plegen: hij heeft zijn droom, die eigenlijk de droom van zijn vader was, kapotgemaakt.’

Mercken «Die uitspraak is vooral van toepassing op de film. In de realiteit waren wij partners in crime. Wij deelden een droom. Ik heb beseft dat het niks voor mij is, maar hij zal dat nooit inzien, laat staan toegeven. Soms hoor ik hem bezig: ‘Als ik Kenneth was geweest...’ Hij zei zelfs eens letterlijk: ‘Wat is nu een kleine kans op kanker tegenover de kans om een groot coureur te worden?’ Tja, hij zal wel nooit veranderen.»

HUMO De enige manier om hem trots te maken, was om een koers te winnen...

Mercken «Dat is nu nog zo. Ik mag nog zoveel films maken als ik wil, pas als ik een koers win, zal hij trots zijn.»

HUMO Wat willen jullie nog bereiken in het wielrennen?

Mercken «Ik wil nog een paar koersen winnen dit jaar.»

Willaerts «Ik zal dan maar knechten voor Kenneth in de koersen die we samen betwisten (grijnst). Nee, het plezier van het koersen is voor mij het belangrijkste.»

Mercken «Tijdens een koers verander je in een soort dier. Dat gevoel wil ik kunnen controleren, zodat het echt geníéten wordt.»

HUMO Staat dat genieten nu boven het winnen?

Mercken «Natuurlijk niet! Ik wil nog altijd de eerste zijn: we moeten wel een beetje serieus blijven, hè? (lacht)»