Ondanks het ijzersterke begin is de Duitse versie van ‘All Quiet on the Western Front’ de zwakste van de drie verfilmingen

‘All Quiet on the Western Front’ (‘Im Westen nichts Neues’) heeft de droom van Lukas Dhont en veel Belgische cinefielen met hem aan diggelen geslagen door met de Oscar voor Beste Internationale Film naar huis te gaan. Maar valt de overwinnaar op ‘Close’ wel te pruimen? Het oordeel van Onze Man was genuanceerd: een fragmentarisch indrukwekkende oorlogsfilm, maar het boek is wel beter.

Geen enkele filmregisseur zal wellicht ooit de indrukwekkende ouverture van Steven Spielbergs ‘Saving Private Ryan’ kunnen overtreffen, maar ook het openingskwartier van ‘Im Westen nichts Neues’, nu op Netflix, staat binnen het oorlogsgenre op een hoge piek.

Na een hevige schermutseling op het slagveld zien we hoe de dode soldaten - je kunt de lijkenlucht bijna rúiken - van hun naamplaatjes, laarzen en uniformen worden ontdaan, waarna de lichamen in de aarde worden begraven onder een laagje ongebluste kalk. Vervolgens worden de beslijkte en verhakkelde uniformen grondig gewassen, te drogen gehangen en door een legertje jongedames weer netjes aan elkaar worden genaaid - driftig gaan de naalden van de naaimachines op en neer. Tenslotte zien we hoe die gerecycleerde uniformen in de fiere handen worden gepropt van een kersverse lichting blije rekruten die zich in Duitsland met groot enthousiasme voor de dienstplicht - en voor een zekere dood - hebben opgegeven.

Een portret schilderen van een hele generatie die in ‘14-’18 om absurde redenen als slachtvee naar het front werd gestuurd: dát was de bedoeling van schrijver Erich Maria Remarque toen hij in de jaren 1920 zijn herinneringen aan de oorlog neerlegde in zijn wereldwijde bestseller ‘Im Westen nichts Neues’. Vogels voor de kat waren het, en zelfs de jongens die levend van het front terugkwamen, zo maakte Remarque met zijn monumentale verslag duidelijk, waren door de oorlog voorgoed kapot.

Van het boek, dat u beslist eens moet lezen, bestaan nu drie verfilmingen. Het uit 1930 daterende ‘All Quiet On The Western Front’ heeft de tand des tijds verbazend goed doorstaan: niet te geloven eigenlijk dat de door regisseur Lewis Milestone schitterend in beeld gezette veldslagen werden opgenomen op een terreintje in het zonnige California. Ook de verrassend goede televisiefilm ‘All Quiet On The Western Front’ uit 1979, met Richard Thomas als Paul Baumer en Ernest Borgnine als Kat, maakt treffend duidelijk dat de romantisch-patriottische idealen waarmee jongeren vaak naar de oorlog trekken, nog maar weinig voorstellen wanneer een arts je beide bloederige benen staat af te zagen. De ironie is dat de eerste Duitse verfilming van ‘Im Westen nichts Neues’, ondanks het ijzersterke begin, de zwakste is van de drie, zelfs al is het verhaal urgenter dan ooit nu er niet zo héél ver van uw dorpel opnieuw een afschuwelijke oorlog wordt uitgevochten.

De makers hebben nochtans kosten noch moeite gespaard om de gruwel van de strijd overtuigend naar het scherm te brengen: soldaten storten schreeuwend ter aarde, het bloed gulpt geloofwaardig uit hun wonden, hoog in de lucht nemen twee dubbeldekkers elkaar onder vuur, en wanneer - in een beangstigende scène - de Franse Saint-Chamond-tanks als stalen monsters afrollen op de Duitse linies hoor je de muren van de bunkers kreunen en steunen als waren het de metalen wanden van een zinkende Duitse U-boot. Alsof hij op visueel vlak niet wilde onderdoen voor de andere cineasten die zich de voorbije jaren aan het oorlogsgenre hebben gewaagd (in het bijzonder Christopher Nolan met ‘Dunkirk’ en Sam Mendes met ‘1917'), pakt ook ‘Im Westen nichts Neues’-regisseur Edward Berger geregeld uit met indrukwekkende tableaus die weliswaar een klein beetje ruiken naar prenterige mooifilmerij, zoals het beeld van de uit zijn uniform geblazen soldaat die als vreemd fruit aan een boomtak hangt.

Nu en dan laat de cineast echter steken vallen: het is natuurlijk waar dat de generaals en de hoge heren op het thuisfront het iets minder lastig hadden dan de soldaten in de loopgraven, maar was het nu écht nodig om de oorlogstaferelen af te wisselen met bij de haren getrokken close-ups van een hoge piet die thee uit een porseleinen kopje zit te slurpen en een boer laat terwijl hij een zachtgekookt eitje zit te verorberen? Nog ‘n minpuntje: in talrijke scènes wijkt Berger grondig af van het verslag van Remarque, en laat het nu net díe scènes zijn die ‘Im Westen nichts Neues’ zwakker maken dan de twee oudere, trouwer aan het boek blijvende verfilmingen. En dan hebben het over het storende subplotje met Daniel Brühl als Matthias Erzberger, de onderhandelaar die in een spoorwegrijtuig in het Bos van Compiègne met de Franse maarschalk Foch zit te praten over de Wapenstilstand. ‘t Is boeiend om die onderhandelingen in dat rijtuig van dichtbij mee te maken, maar het probleem is dat de dialogen van Brühl (‘Maarschalk, alstublief. Wees niet te streng voor Duitsland, anders leidt het tot haat’) hoorbaar werden neergepend door een scenarist met té nadrukkelijke voorkennis.

Slotsom: ‘Im Westen nichts Neues’ is een fragmentarisch indrukwekkende oorlogsfilm die beslist in de smaak zal vallen bij de fans van het genre. Maar de verfilming uit 1930 is tijdlozer, de versie uit 1979 is meeslepender, en het boek is beter.