Preuteleute op het Antwerpse pornofilmfestival SMUT: ‘En dus liet ik hem het Amerikaanse volkslied zingen in de anus van een andere man’

Het Antwerpse pornofilmfestival SMUT opent vrijdag met Shortbus. Die zestien jaar oude film van John Cameron Mitchell zit vol niet-gesimuleerde seksscènes en tast de grens tussen porno- en arthousefilms af. Kan een film beide zijn?

“De enige plek waar je jarenlang Shortbus kon zien”, vertelde regisseur John Cameron Mitchell onlangs aan de filmwebsite Indiewire, “was PornHub. Maar het was de Spaans gedubde versie.” Goed nieuws voor wie Mitchells film, over de seksuele escapades van een aantal kleurrijke New Yorkers, ook op groot scherm wil zien: een gerestaureerde versie van de film opent vandaag SMUT, het Antwerpse pornofilmfestival in De Studio.

Zestien jaar geleden was de film op een ander filmfestival te zien. Dat van Cannes, om precies te zijn, waar de film vooral opviel door de hoeveelheid expliciete, niet-gesimuleerde seksscènes, met close-ups van penetraties, ejaculaties, een man die het Amerikaanse volkslied zingt in de anus van een andere man, en een personage dat zichzelf probeert te pijpen. Rolling Stone noemde het “hardcore with a soft heart”, Variety had het over “de meest seksueel expliciete film die ooit buiten het pornocircuit werd gedraaid”.

Mitchell had eerder naam gemaakt met de queer musical Hedwig and the Angry Inch, en maakte na Shortbus het veelgeprezen Nicole Kidman-drama Rabbit Hole. Mitchell maakt, met andere woorden, arthousefilms. Geen pornofilms. Maar bestaan die hokjes wel? Vraag het aan Maxi Meissner, die samen met Ben Van Alboom SMUT cureert, en het antwoord is: nee. “Net zoals andere filmgenres is porno ook gewoon een vorm van kunst”, stelde ze eerder in De Morgen. “Film is kunst in brede zin, en daar valt porno onder.”

Niet iedereen is het daar volmondig mee eens. Of er een overlap bestaat tussen arthouse en pornofilms, hangt af van de definitie van porno die je hanteert. “Als het voornaamste dat te zien is bestaat uit seksscènes en expliciete close-ups van seksuele betrekkingen, en als het enige doel erin bestaat mensen op te winden, kun je het definiëren als pornografisch materiaal”, zegt professor media- en genderstudies Sofie Van Bauwel (UGent). “Het zijn twee verschillende genres, maar soms leunen die genres naar elkaar toe. Er zijn films die in een grijze zone zitten.”

Erecties

Shortbus is zo’n film. Hij voldoet aan het eerste deel van de definitie – expliciete seksscènes – maar volgens de regisseur niet aan het tweede deel. “Het was niet mijn bedoeling om met deze film voor zo veel mogelijk erecties te zorgen”, vertelde Mitchell destijds aan De Morgen. “In dat opzicht zou ik Shortbus dus zeker niet pornografisch noemen.” In Indiewire ging hij daar onlangs op door. “Shortbus draait niet om seks. Het gebruikt seks als een medium, als een bezorgdienst voor ideeën en personages en emoties.”

Van Bauwel: “Dat er expliciete seks in zit, maakt er nog geen pornofilm van. Als er een verhaallijn in zit die meer is dan een dun verhaaltje rond seksuele handelingen, is het niet zomaar porno. Shortbus bevat veel pornografische scènes, maar het blijft een arthousefilm.” Dat geldt overigens voor wel meer films, zoals Gaspar Noé’s Love – met een cumshot in 3D – of Lucía y el sexo van de Spaanse cineast Julio Medem. Het gewelddadige en omstreden Baise-moi, gemaakt door mensen uit de porno-industrie, en films van Lars von Trier (Nymphomaniac) of Larry Clark (Ken Park) linkten seks dan weer aan een donker nihilisme. “Er hangt vaak zo’n negatief en donker sfeertje rond seks”, aldus Mitchell in De Morgen. “Zo humorloos. En ik wou toch ook laten zien dat seks gewoon leuk kan zijn, zoals in die scène met het volkslied.”

De humor en de idee dat Shortbus meer is dan een aaneenschakeling van expliciete seksscènes, is vermoedelijk ook de reden waarom mensen ervoor kiezen om de film op SMUT te bekijken, in plaats van op PornHub. “Misschien raken mensen wel seksueel opgewonden door die film”, zegt Van Bauwel, “maar dat is niet de reden waarom je Shortbus gaat bekijken op een festival. Dat zo’n festival plaatsvindt in De Studio toont overigens dat het genre van de pornofilm meer serieus wordt genomen.”

Het markeert ook een contrast met de manier waarop porno vandaag wordt geconsumeerd: grotendeels online in plaats van de bioscoop. Door pornofilms, of films met pornografische scènes, in de context van een festival te tonen, dicht je ze meteen ook culturele en artistieke waarde toe, net zoals Marcel Duchamp ooit een urinoir tot kunst verhief door het in een museum te plaatsen. SMUT staat daar overigens niet alleen in. Films van de Zweedse regisseuse Erika Lust, die bekendstaat om haar feministische pornografie, werden vertoond op het Chicago Film Festival en het Raindance Film Festival in Londen. “Zeker in het alternatieve circuit worden pornofilms professioneler”, weet Van Bauwel, “met betere acteurs en meer uitgediepte personages.”

Het MIMA wijdde dan weer een expo aan de ter ziele gegane Brusselse ABC-cinema, terwijl op het Offscreen-filmfestival in 2015 twee hardcore pornofilms uit de ABC-collectie werden vertoond. Nu mag Shortbus het eerste Belgische pornofilmfestival openen, “voor mensen die ervoor openstaan om porno als kunstgenre te zien”, aldus Meissner. “Het is met pornografie als met Hollywood”, stelde Mitchell nog in De Morgen. “Daar worden enerzijds reusachtige maar domme blockbusters gemaakt, en anderzijds toch ook van die kleine, interessante en persoonlijke films.”

Shortbus is op 22 en 24 april te zien op SMUT in De Studio, Antwerpen.

(DM)