Ricky Gervais laat in ‘SuperNature’ met sardonisch genoegen zijn kelder vol aangebrande grappen zien

‘Dit is in essentie wat stand-upcomedy is,’ zegt Ricky Gervais in de eerste minuut van ‘SuperNature’, zijn nieuwe special. ‘Een kerel die praat.’ Waarop hij meteen zichzelf corrigeert: ‘En wat dan met alle vrouwelijke comedians?’ Een stilte, een grijns en een antwoord dat je van Gervais kunt verwachten: ‘Eddie Izzard’, de vermaarde Britse actie-travestiet.

‘SuperNature’ staat nu op Netflix

Een comedyshow als de optelsom van iemand die een grap maakt en de ander die lacht. Eén plus één wordt in een schuddebuikende zaal altijd drie. Je zou dat denken, maar opvallend veel grappenmakers hebben dat idee de afgelopen jaren ter discussie gesteld. Hannah Gadsby legde in ‘Nanette’ uit waarom het format van de grap zwart-wit is in een tijdperk dat volgens haar vele tinten grijs vereist. Ze vindt belangrijk wie met wie lacht en hoe beiden zich tot elkaar verhouden. Bo Burnhams lockdownspecial opende met een meditatie over het nut van moppen op een brandende planeet.

Even lijkt het erop dat ook Ricky Gervais zich op de metacomedy heeft gegooid: hij neemt een volle minuut de tijd om zijn publiek uit te leggen wat ironie is en onderbreekt zijn vertelling vaak om te reflecteren op de kwaliteit van zijn grappen (‘Deze komt niet in de show!’, maar waar zitten we dan naar te kijken?). Maar nooit haalt de docent het van de komiek. Wanneer hij het over de aloude komiekenwet ‘Always punch up, never punch down’ heeft, is dat alleen maar om naar het enige moment toe te werken waarop je écht naar beneden mept. Iets met een kleuter.

Want dat is en blijft Ricky Gervais vooral: een verteller en een vetzak die je met sardonisch genoegen zijn kelder vol aangebrande moppen laat zien. Foto’s van babydictators? De as van je gecremeerde oma in je mond? Laat maar komen, zie je Gervais denken.

En dan zijn er de moppen over transpersonen, waar hij voor wordt verketterd sinds de dag dat de show online staat. Hij vertelt ze met de grijns van iemand die uitkijkt naar het moment dat de Twitterpolitie hem komt halen: ‘‘Wat is er niet vrouwelijk aan deze vrouw?’ - ‘Zijn penis!’ - ‘Háár penis, jij bekrompen lul.’’ Ik heb met die grap gelachen, en hárd, net als met veel andere grappen in deze special, maar laten we eerlijk zijn: mijn onbezorgde grinnik komt voort uit het feit dat ik niet trans ben. In een betere wereld zouden zijn grappen een signaal zijn dat transmensen er gewoon bij horen, dat ze evenveel recht hebben om uitgelachen te worden als de zelfverklaarde dikke witte miljonair. We leven alleen nog niet in die wereld en transmensen worden nog steeds bedreigd door anderen die menen wat Gervais al grappend zegt. Ik weet niet of Gervais ons dan dichter bij de ideale wereld brengt.

Voor Gervais is de zaak duidelijk: de grap is heilig en als hij zich daarvoor als links, rechts, dom of slim moet voordoen, dan doet hij dat. Desnoods verschuilt hij zich achter de personages in zijn verhalen. Maakt dat van hem een acteur? Moeten we ‘SuperNature’ en bij uitbreiding alle stand-up als toneel beschouwen? De tijd zal het uitwijzen.