Ruth Joos: ‘De hoeveelheid bagger die je als presentator van de VRT over je heen krijgt is groter dan ooit’

Wat zijn dit voor vragen? Zeven dilemma’s voor presentator Ruth Joos, naar aanleiding van het boekenprogramma ‘Brommer op zee’ van de VPRO vanavond weer op NPO2.

Met of zonder Wilfried de Jong?

JOOS «Met. In de bijna twintig jaar die ik nu interview voor de VRT (de Vlaamse publieke omroep, red.) ben ik vijf keer aan iemand blijven plakken. Dat gebeurde in 2015 ook bij Wilfried.

»Ik had hem uitgenodigd voor een programma op Radio 1 waar ik gasten over platen liet praten. Hij vertelde onder meer heel intens hoe hij eens naar het ziekenhuis had gemoeten nadat hij van een podium 6 meter naar beneden was gevallen, en dat het gevoel weer in zijn lichaam terugkwam toen hij op aanraden van een vriend luisterde naar April in Paris van Charlie Parker. Hij overrompelde me met zijn jazzkennis – hij weet veel, maar etaleert dat bijna nooit.

»We bleken over veel dingen hetzelfde te denken en kwamen elkaar daarna steeds vaker tegen. En toen ik eens met iets zat, dacht ik plots: ik bel Wil. Dan merk je, zonder erbij stil te staan, dat je vrienden bent.

»Bij Brommer op zee interviewen en presenteren we totaal anders. Ik denk in bogen – de gast zegt nu dit, daar vraag ik straks naar terug want dan komt het mooi samen – maar die gek is veel intuïtiever. Hij sjeest dwars door mijn boog heen door ineens over een héél ander onderwerp te beginnen, ook als we nog maar een minuut voor het gesprek hebben. Maar bijna altijd heeft hij gelijk en wordt het gesprek er beter van.»

Praten over het boek of het leven van de schrijver?

JOOS «Over het boek. Omdat bij Brommer op zee een gesprek met een schrijver een kwartier duurt, moeten we keuzen maken. We vinden dat de kijker een idee móét krijgen van de inhoud van het boek, dus dat betekent dat je niet altijd over het persoonlijke leven van de schrijven kunt spreken.

»In het programma schuiven we weinig genres opzij. Sciencefiction kwam aan bod tijdens ons gesprek met Auke Hulst over zijn boek De Mitsukoshi Troostbaby Company. Met Colson Whitehead bespraken we een misdaadroman, Harlem Shuffle. Ook kinderliteratuur en graphic novels kwamen al voorbij. Het klopt wel dat het vaak over ‘hogere’ literatuur gaat. Dat heeft níéts – mag dat woord dikgedrukt? – te maken met dedain, maar wel met de smaak van onze redactie en met de omroep die het uitzendt, de VPRO. Daarnaast kunnen schrijvers van populairdere boeken hun verhaal al kwijt in talkshows. Bij ons zijn ook schrijvers welkom die misschien niet veel verkocht worden, maar wier boeken wel waarde hebben.

»Dat daar dan 150 duizend mensen naar kijken, dat vind ik eigenlijk heel veel. Dat zijn drie grote stadions vol! En die kijken 45 minuten naar een programma over de verbindende kracht van verhalen, over literatuur uit Zuid-Afrika.

»We bespreken vier à vijf boeken per aflevering. Die hebben Wilfried en ik allebei helemaal gelezen. Ik vrees dat we daarin uitzonderingen zijn, vaak heb ik het gevoel dat een presentator de vragen over een boek krijgt aangereikt door een redacteur. Dat ik het wel doe, heeft met plichtsbesef te maken. Dat heb ik bij mijn opvoeding meegekregen en geef ik nu ook door aan mijn kinderen. Ze moeten flink zijn en altijd 100 procent hun best doen. Ik vind dat weleens vervelend van mezelf.»

Nederland of België?

JOOS «België. Ik woon al mijn hele volwassen leven prettig hier in Antwerpen, al leek het hier de afgelopen weken net Nederland. Mondkapjes zijn voor ons vanzelfsprekend, maar voor de Nederlanders die hier waren is dat veel minder het geval, viel me op.

»Nederlanders zijn veel rechtstreekser. Zelf vermijd ik conflicten en durf ik het niet snel te zeggen als iets niet goed gaat, maar Nederlanders doen dat wel. Ze zijn ook veel minder hiërarchisch. Laatst kwam er iemand even langs op de redactie van Brommer op zee. Ik vroeg wie dat was. O, dat was een van de hoofdredacteuren van de VPRO. Dat merkte je verder nergens aan.»

Soepel of stamelend gesprek?

JOOS «Ik wil niet dat Brommer op zee bekendstaat als het programma van het stamelende gesprek, maar dat kan wel bij ons plaatsvinden.

»Wat niet wegneemt dat als iets lekker loopt, zoals bij Lisa Weeda, een debutant zonder televisie-ervaring voor zover ik weet... man, wat een feest wat dat. We stelden een eerste vraag en – bam! – ze kletste alles eruit. Soeverein sprak ze over haar boek Aleksandra, over Oekraïne, over de Donbas. Hoe actueel kan het zijn? Het liefst heb ik dus een soepel gesprek.

»Maar lang leve ook het gestamel, soms. In een stilte, of in iemand die iets niet makkelijk verwoordt, zit veel meer waarheid dan in de vlotte babbel van bijvoorbeeld een politicus. En in het leven stamelen en struikelen we toch ook af en toe? Dan ben je als interviewer maar even de vroedvrouw – is dat ook een woord in Nederland? – die de bevalling op weg moet helpen.

»Wilfried en ik moesten het vertrouwen van schrijvers winnen. Toen we met Brommer op zee begonnen, wisten gasten niet hoe we werkten en wilden ze vooral snel duidelijk maken wat er goed was aan hun boek. Inmiddels weten ze dat het onze bedoeling is om schrijvers zo goed mogelijk te laten vertellen wat ze in hun boek hebben willen doen.»

Hugues C. Pernath of Rachel Cusk?

JOOS «Pernath. Eerste liefdes vergeet je nooit meer. Hij was een Vlaming (1931-1975, red.) die over de grote dingen dichtte: waarheid, leugen, liefde, dood, vriendschap. Toen ik zijn werk las als 17-jarige, was dat de eerste keer dat ik me volledig overgaf aan kunst.

‘Aan mijn vrienden, die ik niet wil vernoemen / Omdat het vernoemen de vriendschap vernedert / En de vernedering de vreugde verbreekt / Die tussen jullie en mij, tussen mij en jullie / De jagende jaren draaglijk zal maken.

»Ik begrijp dit misschien niet op letterlijk niveau, maar ergens anders. En die kruisstelling tussen ‘jullie’ en ‘mij’, die geeft zo mooi het hechte verband van vriendschap weer. Het zegt iets wezenlijk. En dan die jagende jaren, zwijg me ervan, ik zit er middenin!»

Mark Rutte of Arnon Grunberg interviewen?

JOOS «Sorry voor Arnon, maar dan ga ik voor Mark Rutte. Die heb ik, in tegenstelling tot Arnon, nog nooit gesproken.

»Maar over het algemeen bevalt het interviewen van schrijvers beter. Daarna heb ik regelmatig het gevoel dat het in de buurt kwam van wat het had moeten zijn – helemaal tevreden ben ik nooit. Bij politici heb ik dat veel minder. Ik interview ze vaak voor De ochtend, het programma dat ik om de week van zes tot negen op Radio 1 presenteer, en dan geven ze vaak ingestudeerde antwoorden. Als je je vraag dan vier keer herhaalt, líjkt het een kritisch interview. Maar interessanter is om te vragen waaróm ze geen antwoord willen geven.

»Mensen die zeggen dat berichtgeving over bijvoorbeeld pfas ‘de waan van de dag’ is, vind ik intellectueel lui. Want onder die waan van de dag zit altijd iets wezenlijks. De taak van de journalistiek is om dat bloot te leggen.

»‘De ochtend presenteren is een prikkelende, bevredigende job. Ik maak mensen wakker met het nieuws, en zeker op de radio is dat iets intiems. Als ik er op maandag niet ben, appen luisteraars om te vragen of er wat is.

»De job is belangrijk, maar zwaar. In deze periode is de hoeveelheid bagger die je als presentator van de VRT – een omroep die door sommige mensen als links wordt gezien – over je heen krijgt, groter dan ooit.»

Ochtend- of avondmens?

JOOS «Avondmens. Als ik De ochtend presenteer, sta ik niet ’s ochtends op maar ’s nachts, om kwart over drie. Verschrikkelijk. Ik heb een keer een foto van mijn wekker op sociale media gepost, maar daarna heb ik me voorgenomen om er niet meer over te klagen. Anders had ik het niet moeten doen. Bovendien staan er rond dat tijdstip ook mensen op om mensen te wekken en te wassen. Of om met een drilboor straten aan te leggen.

»Ook omdat mijn kinderen nu ouder worden, ga ik veel te laat naar bed, om half tien. Als ik dan ’s middags thuiskom, doe ik vaak een dutje. Ik word 46, ik ben niet meer van steen. Moe is slapen.»

(de Volkskrant)