Tijdens ‘De vuilnisman’ op NPO 2 bleven onze wenkbrauwen doorlopend in fronsstand staan

Teun van de Keuken is Mister Consumententelevisie in Nederland. Met zijn maatjes van ‘Keuringsdienst van waarde’ zette hij een nieuwe stap in het (Nederlandse) tv-landschap: consumentenproblemen waren niet langer een kwestie van uit de studio becommentariëren. Nee: eropaf! Ga maar met je eigen ogen kijken hoe een plakje kaas in een verpakking terechtkomt en welke maffe bijzaken daarbij de kop opsteken. Na ‘Keuringsdienst’ ging Teun verder met ‘De monitor’, waarmee hij zich op het grotere geheel richtte. In dat programma komen we van alles te weten over het Nederlandse (lokale) bestuur en hoe dat zich verhoudt tot zaken die elke sterveling aangaan.

Van de Keukens nieuwe programma, ‘De vuilnisman’ op NPO 2, is een beetje een optelsom van ‘Keuringsdienst’ en ‘De monitor’. Teun onderzoekt eigenhandig wat er met het Hollandse afval aan de hand is en pikt op wat er in de bestuurskamers allemaal bekonkeld wordt. Het zal u niet verrassen dat de einduitslag van deze eerste aflevering (van in totaal zes) al wat richting het cynische uitsloeg.

Van de Keuken begon zijn zoektocht op een simpele vuilniswagen. Niks aan de hand, zou je denken, tot er bijna tussen neus en lippen wordt vermeld dat er in Nederland dagelijks miljoenen kilo’s (!) aan huisvuil wordt opgehaald. Vanaf dan trekt het programma de kijker snel de mallemolen van de vuilniseconomie in, want bijna elke vijf minuten had een andere verrassing in petto. De wenkbrauwen bleven doorlopend in fronsstand staan.

Energiehoogleraar Ernst Worrell kwam uitleggen dat Nederland zoveel verbrandingsinstallaties heeft gebouwd dat het er eigenlijk veel te veel zijn. Nederland neemt afval van andere landen aan om die fabrieken in werking te houden. Zo pochte het afvalbedrijf dat Van de Keuken mocht volgen doodleuk dat ze daar geld voor krijgen. En dat alles onder de vlag van de zogenoemde circulaire economie, een sprookje dat in zijn eigen fabels gelooft. Een gelikte woordvoerder stelde dat er geen afval meer bestaat (want alles is brandstof voor alles) en gaf tegelijk grif toe dat hun opgewekte groene stroom naar megavervuiler Shell ging. ‘Zo kunnen ze duurzamer olie raffineren.’ Oké dan.

Hoe inktzwart (letterlijk) de waarheid achter deze pr is, bleek uit deel twee van de uitzending. Het fenomeen bodemas kwam aan bod, een restproduct van afvalverwerking dat veelvuldig wordt gebruikt voor de aanleg van wegen. Op het ‘ecopark’ in Terneuzen zagen we hoe dat in zijn werk ging: balen met gitzwarte stof werden er ontdaan van metalen en gif. Althans, dat is de bedoeling. In het Zuid-Hollandse Katwijk bleken honderden meters aan bodemas vol met verroeste batterijen, plastic en ijzer te zitten, allemaal klaar om rechtstreeks in de grond naast een woonwijk te worden verwerkt.

Het Absurdistan van de cirkeleconomie bereikte een hoogtepunt met Het Groene Schip, een kunstmatige heuvel ten noorden van Amsterdam die vanbuiten groen oogt, maar vanbinnen vooral is opgebouwd met vervaarlijk bodemas. De heuvel kent een officiële boswachter. Dat die vertegenwoordiger van de natuur de heuvel zonder ironie mooi noemde en geen probleem zag in wat hij vertegenwoordigt, stemt je als kijker droef. Hebben de cynische kantoorklerken dan echt al gewonnen? Zelfs Van de Keuken, als pedante variant op Kuifje altijd bereid verder te zuigen, keek even misnoegd om zich heen.

‘De vuilnisman’ kende een sterke start, en als dit al de opbrengst van aflevering één was, dan belooft dat voor het vervolg. Eén ding is zeker: de moderne, westerse wereld zal altijd nieuwe manieren bedenken om de normale burger een loer te draaien. Ook het smerige afval wordt daarbij niet vergeten.