Van ‘Als je ons kan horen’ op Eén ga je je als Belg bijzonder beroerd voelen

Hoe graag had je niet een andere identiteitskaart gehad, en daardoor in staat geweest om naar ‘Als je ons kan horen’ te kijken zonder dat je aldoor de gedachte te lijf moest dat het land op de archiefbeelden ook het jóúwe was, en dat de wanstaltige stoet aan uitgeklede machtsbekleders die door het beeldkader trok eertijds ook jóúw belastinggeld verteerden. Maar Belg ben je, en dus blijf je zitten, geprangd tussen de grenzen van je kleine land, dat er ondanks die krappe behuizing toch in geslaagd was om wereldfaam te vergaren met de grootte van z’n aberraties.

Een kwarteeuw was voorbijgegaan sinds ’s werelds hellegat achter een valse wand in het onooglijke Marcinelle bleek te liggen, en de poortwachter geïdentificeerd werd als ene Marc Dutroux. To know him is to loathe him, geldt sindsdien, want ook dát is je nationale plicht. Een herdenking kon dan ook niet uitblijven, ook op tv. In de eerste aflevering van het daartoe bestemde ‘Als je ons kan horen’, bleef ’s lands schandvlek echter nog grotendeels onzichtbaar. In de plaats herbeleefde je summier het groeiende onbehagen voorafgaand aan die augustusmaand van 1996. Er werd begonnen met de videoboodschap die de families Lejeune en Russo een zomer eerder tot hun verdwenen dochters richtten via de pers. Bij het buitenspelen, op een steenworp van thuis, waren hun kinderen Julie en Mélissa ogenschijnlijk in rook opgegaan. De zoektocht hadden de radeloze ouders node zelf in handen genomen, want de onderzoeksrechter was met vakantie. Aan hoe niemand de te indringende vragen van de aanwezige reporters afbrak, kon je aflezen dat ze er ook nu alleen voor stonden.

Hun noodkreten over het gebrek aan gehoor konden de ouders enkel kwijt in een Waalse talkshow, waar voor het principe der wederhoor toch nog een reeks gebeitelde magistraten, zitvleesgeworden hubris, bereid bevonden werd om lang genoeg de slaap te verbijten. Het gedane relaas van de telefooncentrale die de BOB had geïnstalleerd bij de ouders, en die het daags daarna al begeven had, deden ze af als een uitzondering. Om de opmerking van de bijgeleverde BOB’er – ‘Dat snap ik niet, ik heb het ding zelf op de kop getikt op de vlooienmarkt’ – had je kunnen lachen, ware het niet dat het ook jóúw land was, en dus ook jouw gezagsdragers. Het werd schrijnend toen moeder Russo de aanwezige prominenten smeekte om alsjeblieft hun mentale antwoordapparaat even uit te schakelen, want misschien waren hun kinderen op dat eigenste moment wel aan het lijden. De geschiedenis, zoals later opgetekend in politieverhoren en psychiatrische rapporten, zou tonen dat ze gelijk had. Een halfjaar later werd de ouders nog altijd inzage geweigerd in het dossier rond hun verdwenen dochters.

‘Als je ons kan horen’ bediende zich van commentaar- noch vertelstem. Interviews waren schaars, want meer zeggen dan de teller die het aantal dagen sinds elke verdwijning in herinnering bracht, was moeilijk. Zeventig dagen na Julie en Mélissa kwamen An Marchal en Eefje Lambrecks niet meer thuis. Hun vrienden, die zich bezorgd tot de stramme arm van de wet gewend hadden, werden het politiekantoor buitengelachen. De posters van An en Eefje werden te lande naast die van Julie en Mélissa gehangen. Vier meisjes, één vierkante meter: must be Belgium. Zo’n 339 dagen na de eerste verdwijningen, 279 na An en Eefje, kwam Sabine Dardenne niet aan op school. Nog eens 81 dagen later was Laetitia Delhez zoek. Een week later herinnerde iemand zich plots een witte bestelwagen. Om wat zou volgen, kon je je ook 25 jaar later nog bijzonder beroerd voelen als Belg.