Waarom ‘The Shawshank Redemption’ al 14 jaar bovenaan de lijst van beste films prijkt

Vanavond om 23.15 op Play4 kunt u kijken naar ‘The Shawshank Redemption’, met Tim Robbins en Morgan Freeman. Het aanvankelijke geflopte gevangenisdrama prijkt al 14 jaar bovenaan de lijst van beste films. De prent is daarmee zelfs beter dan ‘The Godfather’, volgens het publiek. Hoe kwam dat zo?

Het is de aller-állerbeste film ooit, volgens de miljoenen stemmers van IMDB, ’s werelds meest gebruikte online filmdatabase. Eerst wisselde ‘The Shawshank Redemption’ nog af met ‘The Godfather’: dan was Coppola’s misdaadepos even de aller-állerbeste film ooit, voor een maand of wat. Maar sinds 2008 fietste het gevangenismelodrama van Frank Darabont zich (voorgoed?) los van de kopgroep, die behalve twee Godfathers (I en II) ook ‘Pulp Fiction’, ‘12 Angry Men’, twee delen ‘Lord of the Rings’ en ‘Schindler’s List’ telt.

Er werden meer koersen gewonnen, door de jaren. Greatest film of all time, volgens een poll in filmblad Empire. En Greatest film nót to win the Academy Award for best picture, volgens een poll van zender Sky.

Anders dan bijvoorbeeld de romantische komedie ‘Love Actually’ – vast onderdeel van de kerstcanon – is ‘The Shawshank Redemption’ altijd wel ergens op de televisie, in ieder seizoen. En voor wie de 142 minuten graag uitzit zonder reclameonderbrekingen is er Netflix.

Het gegeven, nog eens samengevat: Red (Morgan Freeman), schuldig aan een in zijn jeugd gepleegde moord en na zoveel jaar detentie vergroeid met het gevangenisinstituut, vindt een vriend in de ten onrechte veroordeelde bankier Dufresne (Tim Robbins). Die nieuwe gevangene torst het hem aangedane geweld van celverkrachters en brute cipiers als een moderne heilige. Dufresne dwingt de bouw van een gevangenisbibliotheek af, laat Mozart schallen over de binnenplaats en ontwaakt Reds gedoofde verwachting van een leven buiten de tralies.

Leert ‘The Godfather’ dat macht álles ontwricht (familie, Amerika), dan leert ‘The Shawshank Redemption’ dat er altijd hoop is, voor wie ketens ervaart (en wie doet dat niet?).

Regisseur Frank Darabont baseerde zijn filmscenario op een kort verhaal van Stephen King, opgenomen in diens vier novellen rijke bundel ‘Different Seasons’, waaruit ook ‘Stand By Me’ en ‘Apt Pupil’ werden verfilmd. De eerste bioscoopuitbreng flopte, waarbij moet gezegd dat de concurrentie fors was: ‘Forrest Gump’ en ‘Pulp Fiction’ heersten dat najaar van 1994 over de bioscopen. Dat er nagenoeg geen enkel vrouwelijk personage in de gevangenisfilm voorkomt, op de strategisch (spoiler!) in Dufresne’s cel opgeprikte filmposters van Rita Hayworth en Raquel Welch na, werd ook als mogelijke oorzaak genoemd voor de beroerde recettes. Freeman achtte vooral de titel schuldig: toen de eerste persoon op straat hem zei zo te hebben genoten van ‘Shimshonk Reduction’, wist de hoofdrolspeler genoeg: waardeloze titel.

Er volgde een re-release, vanwege de zeven Oscarnominaties (niks verzilverd), maar pas op videocassette werd de film een sensatie: in 1995 de meest gehuurde titel van de VS, en sindsdien een van ’s werelds lucratiefste catalogusfilms ooit. Wat ook hielp: het productiebedrijf achter ‘The Shawshank Redemption’ was ondertussen opgekocht door het Turner Broadcasting concern, dat de film een uitzonderlijk hoge rotatie gaf op de eigen televisiezender TNT - vanaf dan een van ’s werelds meest vertoonde films.

De film nodigt (nogal) uit tot christelijke lezing, getuige de vele filmanalyses op YouTube. Spoilers: de intens slechte gevangenisdirecteur is Satan, de Bijbel helpt Dufresne letterlijk uit het gevang; de in de bladzijden uitgesneden holte verbergt zijn rotshamertje. En nadat die Dufresne al in Heiland-pose met gespreide armen in de regen stond, terwijl bewakers zich verbaasden over z’n lege cel/graf, zien we Hem aan het slot van de film ook nog even timmeren aan een boot.

Al zijn er ook fans die juist de existentialistische geest van Sartre herkennen: niet Gods woord, maar juist Dufresnes eigen voorzienigheid biedt redding uit de hel - de mens dient zichzelf uit zijn gevang te worstelen.

Google ‘levensles + Shawshank Redemption’ en je treft een enorme verzameling wandtegels, van ‘waar een wil is, is een weg’ tot ‘je krijgt wat je toekomt’. Ook financiële goeroes prediken het Shawshankisme, en trekken lessen uit de wederopstanding van de onschuldige bankier: ‘Richt je op de kansen die je hebt, niet op de kansen die je zou wíllen hebben!’

Het melodrama speelt zich af in Maine, in de jaren veertig, maar werd opgenomen in en om een leegstaande, statige en uiterst unheimische gevangenis in Mansfield (Ohio). Daar is nu een museumpje ingericht, compleet met tours over de film. Ook de majestueuze witte eik, waar Dufresne een boodschap achterlaat voor z’n vriend Red, trok jaarlijks tienduizenden toeristen. Tot de bliksem hem in 2011 spleet en een storm vijf jaar later de genadeslag gaf. Het resterend hout werd verwerkt in memorabilia; handvatten voor de in toeristische winkeltjes aangeboden rotshamertjes.

Volgens Vanity Fair, dat zich acht jaar geleden uitvoerig in de cultus verdiepte, school het blijvende succes van de film ook in het door Hollywoodstudio’s nog zo weinig verkende genre: een relatiefilm voor mannen. En oud-gedetineerde Nelson Mandela bleek een fan, volgens hoofdrolspeler Tim Robbins. ‘Toen ik hem ontmoette, vertelde hij me over zijn liefde voor Shawshank.’

Regisseur Darabont, die ook Stephen Kings ‘The Green Mile’ en ‘The Mist’ verfilmde (en maker is van de zombieserie ‘The Walking Dead’), vergeleek een geslaagde speelfilm eens met een auto: ‘half kunst, half machinerie’. Het kan er mooi uitzien, maar zonder stuur, motor of wielen, ‘doet’ een film het niet.

Het Britse Film Instituut deed ooit een poging de hoge waardering te verklaren en onderzocht daartoe een van de landelijke polls waarin de film (alweer) boven was komen drijven. Wat bleek: bij de onderverdeling van de stemmers in leeftijdscategorieën was ‘The Shawshank Redemption’ voor geen van de generaties de ultieme favoriet, maar gemiddeld scoorde de film wel het hoogst. Het zou de ‘Bohemian Rhapsody’ (of ‘Hotel California’) van de film zijn, de grootste gemene deler.

Vanwege het effectbejag, het sentiment en de schematische opdeling van personages in heel goed en héél erg kwaad, kent ‘The Shawshank Redemption’ ook fanatieke tegenstanders. Onlangs nog gaf de Nederlandse VPRO-filmprogrammamaker en cineast Martin Koolhoven de IMDB-aanvoerder ervan langs op Twitter: ‘Hollywoodschmaltz, de meest overschatte film ooit.’

Michael Leendertse, van het scenaristencollectief Winchester McFly, ziet dat anders. ‘Het tijdsverloop in ‘The Shawshank Redemption’ is heel knap opgebouwd. Je vóélt de plot wel, maar tegelijk zie je de wendingen niet aankomen. Je krijgt ook een heel goede indruk van de miniatuurmaatschappij van al die gevangenen: wat het met mensen doet, als je ze zo lang vastzet. Je zit als kijker evengoed gevangen, voor de duur van de film. Dat happy end komt dan echt wel binnen.’

Darabont had een open einde in gedachten, maar plakte er op verzoek van de studio op het allerlaatst nog een extra idyllisch slot aan vast. Leendertse: ‘Wist ik niet. Goeie ingreep.’

Gevraagd naar de IMDB-hitnotering, door tijdschrift Paste Magazine, antwoordde de regisseur vorig jaar. ‘Dat is wel wat onwerkelijk. Dan zie ik al die andere titels staan, en denk ik: is ‘Shawshank’ écht beter dan ‘The Godfather’? Dat lijkt me een beetje sterk.’

(VK)