'Whiplash': Hear the Drummer Get an Oscar

Terwijl ‘Birdman’ en ‘Boyhood’ in een nek-aan-nekrace verwikkeld zijn om zondag de hoofdvogel af te schieten, maakt de jonge Amerikaanse regisseur Damien Chazelle zich rustig op om al zeker één van de vijf Oscarnominaties te verzilveren van zijn erg suspensevolle muziekfilm ‘Whiplash’. ‘De schrik stond de muzikanten soms in de ogen, en het was niet gespeeld.’

Als een mix van ‘Fame’ en ‘Full Metal Jacket’, zo wordt het voortreffelijke ‘Whiplash’ meestal omschreven. De eerste referentie is evident, aangezien de film zich afspeelt op een school voor jazzmuzikanten. Maar wat met die tweede? Wacht tot je J.K. Simmons bezig ziet: als de tirannieke jazzdocent Terence Fletcher maakt hij gehakt van de drilinstructeur uit de oorlogsklassieker van Kubrick. Die Oscar voor Beste Mannelijke Bijrol is de zijne, no doubt about it.

Ook Chazelle maakt volgens de bookmakers een goede kans. Voor Best Adapted Screenplay meer bepaald, want technisch gezien is ‘Whiplash’ gebaseerd op een gelijknamige kortfilm van de 30-jarige regisseur.

Damien Chazelle «Beetje bizar, toch: in mijn hoofd is ‘Whiplash’ nochtans nooit iets anders geweest dan een langspeelfilm. Alleen wou niemand mij het geld geven om die te maken, dus heb ik één markante scène uit het reeds afgewerkte scenario genomen – een scheldtirade van J.K. in het klaslokaal – en er een kortfilm mee gemaakt. We hebben die toen ook opgestuurd naar het Sundance Film Festival en er een prijs mee gewonnen, maar die kortfilm was louter een proevertje. Ik wou er investeerders mee aantrekken, en dat is ook gelukt.»

HUMO De opmerkelijkste verandering is dat het klaslokaal in de kortfilm baadt in het zonlicht, terwijl het in de langspeelfilm – bij gebrek aan ramen – aanvoelt alsof je in een casino zit.

Chazelle «Of in de hel. In dat opzicht ben ik trouwens waanzinnig blij dat ik eerst de kortfilm heb gemaakt. Het scenario is gebaseerd op wat ik als tiener op school zelf heb meegemaakt. Ik speelde als drummer in een absurd competitieve jazzband en het lokaal waar we oefenden, was vrij identiek aan het lokaal in de kortfilm. Ik merkte echter dat er op film duidelijk minder dreiging van uitging dan in mijn herinnering, en dus zijn we voor de langspeelfilm uitgeweken naar een prestigieuzere ruimte, met opgeboend hout, geen spatje daglicht, genoeg spots om de instrumenten netjes te doen blinken. Kortom, het soort plek waar je als conservatoriumstudent makkelijk door verleid wordt... en dan komt plots de duivel binnengewandeld.»

HUMO Het personage van Simmons is gebaseerd op jouw oude jazzleraar, maar toch ook op Buddy Rich, de legendarische jazzdrummer waar in de film geregeld naar wordt verwezen en die bekendstond om zijn opvliegend karakter?

Chazelle «Oh, zeker. Hij is een mix van de twee, met een scheut waanzin die J.K. er zelf heeft aan toegevoegd. Nu, het is wel ook door mijn oude jazzleraar, van wie iedereen echt bang was, dat ik weet dat Buddy Rich zo’n tiran was. Nadat hij weer eens tegen ons was uitgevlogen en iedereen één voor één de huid vol had gescholden, zei hij vaak dat we van geluk mochten spreken dat Buddy Rich ons niet had bezig gehoord. Dán zouden we pas iets meegemaakt hebben! Toen ik voor ‘Whiplash’ research aan het doen was, ben ik op verschillende backstageopnames gestoten die zijn pianist Lee Musiker in het geheim had gemaakt, en ik ga niet ontkennen dat die een belangrijke inspiratiebron waren voor de dialogen (Larry David en Jerry Seinfeld hebben er op hun beurt verschillende tirades in ‘Seinfeld’ op gebaseerd, red.). Maar laat duidelijk zijn dat Buddy Rich zo veel meer was dan een klootzak. Hij was ook echt een geniale drummer.»

HUMO In de film hangt een poster van Rich met daarop een quote van hem: ‘If you don’t have ability, you wind up playing in a rock band.’

Chazelle «Ik denk dat hij die dag behoorlijk goedgehumeurd was (lacht).»

HUMO Jij hebt het in interviews vaak over de wreedheid van jazz. Die muziekdocent heeft jou precies echt met trauma opgezadeld.

Chazelle «Gelukkig is ‘Whiplash’ een goede vorm van therapie gebleken. Begrijp mij zeker ook niet verkeerd: ik vind jazz een wreed muziekgenre, maar dat is niet noodzakelijk iets negatiefs. Hoe wreder, hoe liever, wat mij betreft. Ik krijg soms de indruk dat jazz voor sommigen iets is om rustig bij in te dommelen of in een fancy bar cocktails bij te drinken. Terwijl het begonnen is als ruige, tegendraadse dansmuziek van een kwade en onderdrukte bevolkingsgroep, en dat mag er voor mijn part gerust weer wat meer uitkomen. Maar die passie, die energie én die woede zijn mogelijk ook redenen waarom zoveel legendarische jazzmuzikanten – Rich is zeker niet de enige – erg lastige mensen waren die hun muzikanten tot het uiterste dreven.»

HUMO Het personage van Simmons in de film doet het ook niet om de klootzak uit te hangen. Zijn redenering: had Count Basie-drummer Jo Jones geen cimbaal naar de 16-jarige Charlie Parker gegooid nadat die een set had verpest, dan was Parker nooit serieus beginnen te oefenen en was de wereld een briljante saxofonist armer geweest.

Chazelle «Jones heeft die cimbaal wel naar Parkers voeten gegooid. In de film gooit J.K. een stoel naar het hoofd van hoofdrolspeler Miles Teller. Laten we zeggen dat hij nog net iets extremer is (lacht). Ik blijf het wel een interessante vraag vinden: moet je jezelf tot het uiterste pushen, en liefst nog iets verder, om kunst te maken? Ik ben geneigd om daar ‘ja’ op te antwoorden. Alles wat ik als drummer en nu ook als filmmaker heb geleerd, heb ik geleerd door nooit tevreden te zijn. Van zodra ik iets kon, ging ik op zoek naar iets wat ik niet kon. Het moment dat alles van een leien dakje loopt, is volgens mij het moment dat je lui bent geworden.»

HUMO Sir, yes, sir!

Chazelle «Klink ik nu te hard? Wat in de film gebeurt, keur ik uiteraard niet goed, maar ik geloof echt dat je tot fenomenale resultaten komt als je jezelf tot het uiterste drijft. Het budget van ‘Whiplash’ was zo klein dat niemand deftig is betaald, niemand heeft genoeg kunnen slapen, er zijn relaties op afgesprongen, ik heb een auto-ongeval gehad, J.K. heeft twee ribben gebroken... Nee, echt, iedereen zat tijdens het draaien voortdurend op zijn tandvlees, maar de wilskracht was zo groot dat we het hebben gehaald.»

HUMO Meer nog: J.K. Simmons wint er zo goed als zeker een Oscar voor.

Chazelle «I don’t want to jinx it, maar het ziet er inderdaad naar uit, ja. J.K. is ook echt een natuurkracht. Het ene moment was hij op de set grapjes aan het maken, twee minuten later stonden zijn tegenspelers op hun benen te trillen, terwijl hij hen genadeloos aan het uitkafferen was. Ik kan je verzekeren: de meesten waren maar half aan het acteren. Oké, het waren bijna allemaal muzikanten, geen acteurs, maar J.K. die op een halve meter van je gezicht zijn scheur opentrekt? Zelfs de meest doorgewinterde toneelspeler zou er bang van geworden zijn. Onderschat trouwens ook Miles (bekend van ‘Project X’ en ‘The Spectacular Now’, red.) niet. Ik snap dat iedereen door J.K. wordt weggeblazen, maar Miles heeft zichzelf voor de film van selfmade rockdrummer – hij speelt in zijn vrije tijd – tot ervaren jazzdrummer omgeschoold. We hadden geen geld voor een stand-in, en er was ook geen tijd om alles twee keer te draaien. Alleen al daarvoor heeft hij een Oscar verdiend, of toch zeker negen Grammy’s.»

HUMO Zelf ding je mee voor de Oscar voor Beste Adaptatie. Niet de categorie waarop je had gerekend, maar omdat je nu niet uitkomt tegen favorieten als ‘Birdman’, ‘Boyhood’ en ‘The Grand Budapest Hotel’, die allemaal meedingen voor de Oscar voor Beste Origineel Scenario, achten de bookmakers je geenszins kansloos.

Chazelle «De ironie is dat ik de beslissing van de Academy misschien nog had aangevochten – ik heb helemaal niets geadapteerd – als ik gedacht had dat ik een waterkansje maakte om genomineerd te worden. Toen was daar evenwel totaal nog geen sprake van, en nu ben ik gewoon dolblij dat ik überhaupt kans maak op een Oscar. Mochten ze die categorie nog in Beste Make-up willen veranderen, ik zou ze nog laten doen (lacht).»

Bekijk hier de trailer: