Yuval Noah Harari toonde ons in ‘Wintergasten’ wat de Smurfen ons kunnen leren over de middeleeuwen

Na tien jaar terug op de buis: ‘Wintergasten’, de verkorte variant op VPRO’s ‘Zomergasten’. In dit programma staat geen Nederlander of Vlaming centraal, maar een internationale gast. In 90 minuten (en dus niet de 180 minuten van ‘Zomergasten’) wordt de denkwereld van die persoon zichtbaar aan de hand van fragmenten en een diepgaand gesprek daarover. Voor deze comebackeditie heeft de Nederlandse omroep VPRO niet bezuinigd op topgasten: Marina Abramovic, Grayson Perry en Colson Whitehead zijn deze week nog te gast.

Maar als eerste ontving presentatrice Janine Abbring gisteren Yuval Noah Harari, de Israëlische superster van het moderne denken. Met zijn boeken ‘Sapiens’ en ‘Homo Deus’ werd hij deze eeuw een beetje wat Alain de Botton in de jaren 90 was: een filosoof met teksten die iedereen kan begrijpen. Maar, in tegenstelling tot De Botton, vind ik Harari geen charlatan: hij is een mens die de vinger altijd op de zere plek weet te leggen, of hij nu spreekt over politiek of technologie, over strips of homoseksualiteit. Zijn voorspellingen voor de toekomst zijn niet altijd even vrolijk (‘kunstmatige intelligentie zal heersen’) en hij gelooft ook al niet in de vrije wil van de mens, maar toch is hij een prettige en geestige spreker. Dat bleek ook weer in ‘Wintergasten’, waar hij ons allerlei suikerklontjes voerde om zo de wereld om ons heen wat beter te snappen.

Zo wees hij fijntjes op de obsessie die we hebben met de middeleeuwen. Al onze sprookjes, de meeste ‘oude’ vertellingen, zelfs de basis van ons ‘gebrek aan spiritualiteit’: ze vinden volgens Harari allemaal hun oorsprong in onze verkeerde blik op die ‘donkere periode’, die we ook nog eens veel te oppervlakkig weergeven. Als sterk voorbeeld gaf hij de Smurfen, van wie de samenleving ook is vormgegeven zoals in de middeleeuwen. Harari meent dat we veel meer positiviteit uit onze gezamenlijke historie kunnen halen: de sapiens kunnen in ongelooflijk grote groepen samenwerken, en dat heeft ons alles gebracht. Wetenschap, religie, boekdrukkunst: massa is kassa, op een goede manier. Harari ziet een terechte bedreiging in de hernieuwde individualisering van de samenleving.

Eén van de leukste delen was Harari’s ontrafeling van een winterse veldslag uit ‘Game of Thrones’. Hij analyseerde met de liefdevolle blik van de echte fan, maar ook met de scalpel van de wetenschapper. Ziedaar de sleutel van zijn succes: hij kan popcultuur en studeerkamer als geen ander verbinden. Toen Abbring hem wees op het ludieke element van een fantasyserie naast de werkelijkheid leggen, riposteerde Yuval sterk: ‘Mensen hebben geen idee hoe moeilijk het is om iets eenvoudigs te doen.’ Wat volgde, was een warm pleidooi om er als mensheid geen kantjes af te lopen en respect en ontzag te hebben voor de ‘logistiek van de geschiedenis’. Vrij vertaald: alleen als je echt weet hoe lastig het is om een piramide te bouwen, kun je het herhalen en verbeteren.

Ook tijdens andere fragmenten bleef Harari’s boodschap steeds dezelfde: we bedenken van alles om ‘in connectie’ met elkaar te komen, maar de meeste van die uitvindingen zorgen er ironisch voor dat we steeds meer uit connectie raken.

De eerste nieuwe aflevering van ‘Wintergasten’ was een topper, en doet uitkijken naar de andere drie. Het is highbrowtelevisie van de beste soort: niet bang om de diepte in te gaan, en daardoor spannend én entertainend. Het zal wel te duur zijn, maar voor mijn part mag dit elke week op de buis.

‘VPRO Wintergasten’, NPO 2, 22.10