PFOS-vervuiling: ‘Van de twaalf vrienden leef ik nog als enige. De anderen zijn overleden aan één of andere kanker door die troep in het water’

Drie op de vier jongeren die binnen een straal van vijf kilometer rond de site van chemiebedrijf 3M in Zwijndrecht wonen hebben bovengemiddeld veel PFOS in het bloed. Zij riskeren zo gezondheidsproblemen op lange termijn. Dat blijkt uit een onderzoek dat de Vlaamse overheid liet uitvoeren naar aanleiding van de PFAS-crisis. Humo sprak met onderzoeks­journalisten Misha Wessel en Thomas Blom, die roerden in het troebele water rond de 3M-fabrieken, de Tennessee en de Schelde, en peilden naar de impact van de niet-afbreekbare chemische verbindingen PFAS op mens en dier. Die is verwoestend: ‘Al mijn vrienden zijn overleden aan de troep in het water.’

Als de inwoners van Zwijn­drecht willen weten wat hen de komende jaren misschien nog te wachten staat, moeten ze even de blik richten naar Decatur, een stadje van 55.000 inwoners aan de oevers van de Tennessee, in de zuidelijke Amerikaanse staat Alabama. In 1961 heeft 3M daar een fabriek gebouwd die PFOS en PFOA produceert, chemische stoffen die water-, vuil- en vetafstotend zijn. De stoffen worden verwerkt in talloze producten, zoals papier, textiel, tapijt en brandblusschuim. Ze leveren fortuinen op, maar ze vergiftigen wel de hele om­geving. PFOS en PFOA behoren tot de groep van de PFAS, duizenden niet-­afbreekbare chemi­caliën die zich opstapelen in mens en dier. De PFAS sijpelen in de bodem rond de fabriek, dringen in het slib van de Tennessee en verontreinigen het drinkwater. De gezondheid van de bevolking komt in gevaar: door het giftige goedje wordt hun hormoonbalans verstoord, hun immuniteit en vruchtbaarheid worden aangetast en ook het aantal gevallen van ­kanker neemt toe. 3M weet dat het de vervuiling veroorzaakt en wat de medische gevolgen zijn, maar ontkent al decennialang het licht van de zon. Het bedrijf is een taaie ­tegenstander in de rechtbank.

In Zwijndrecht heeft 3M tien jaar later een ­vestiging opgetrokken, en het ­scenario is identiek: hoge ­concentraties PFAS komen in de bodem naast de fabriek terecht, die bij een grote rivier ligt – de Schelde in plaats van de ­Tennessee. En het bedrijf zwijgt ­opnieuw jarenlang als vermoord. VPRO­-reporters ­Misha ­Wessel en ­Thomas Blom trokken naar ­Decatur en ­spraken met mensen die al langer ten ­strijde trekken ­tegen de gif­industrie. Eén van hen is ­Ron ­Mixon, een ­voormalige mossel­duiker. De boomlange kerel, een afstammeling van de Cherokee-­indianen, is een eind in de 70 en sleept met een metalen voet, maar als hij over de Tennessee spreekt, houdt niemand hem tegen. Dit zei hij tegen de VPRO:

RON MIXON «Ik heb een geschiedenis met deze rivier. Op mijn 14de voer ik hier al met mijn bootje. Dat was oké voor mijn ouders, het kwam niet bij hen op bang te zijn voor wat ik in mijn eentje uitvrat: als indiaan ben je vertrouwd met water. Ik ­herinner me ook de vele uren die ik met mijn groot­vader en vader heb doorgebracht: de overnachtingen op de rivier, de ­vissen die we vingen – vis was het hoofdbestanddeel van onze voeding. Maar ik kan met mijn kleinkinderen niet meer uit vissen gaan: de rivier is vergiftigd. Vis eten is onverantwoord, er zitten te veel zware metalen en arsenicum in het water. Maar het ­ergste zijn de chemicaliën die ze intussen ook in Antwerpen kennen, de PFAS, de niet-­afbreekbare chemische stoffen die drie opeenvolgende generaties kunnen besmetten.

»Zeven jaar geleden ­besloten we met een groep indianen ­actie te ondernemen. We konden de verloedering niet meer aanzien: onze rivier was dood. Als ik dook, trof ik op de bodem zelfs geen waterslak meer aan, terwijl hier vroeger honderden ton mosselen per jaar werden bovengehaald. Er waren wel honderd verschillende soorten. Acht zijn er overgebleven, minder dan 10 procent. En dan te bedenken dat mosselen cruciaal zijn voor het ecosysteem: ze zijn het begin van de voedselcyclus. 90 procent van wat ze eten, scheiden ze af. Die halfverteerde afscheiding is het ­ideale voer voor kleine vissen: geen wonder dat er bijna geen vis meer in de rivier zit.

»We hebben de ­universiteit van Auburn, die gespecialiseerd is in visserijkwesties, gevraagd vis uit de ­Tennessee te onderzoeken. We gingen ervan uit dat die werd verziekt door zware metalen. De vissen bevatten inderdaad toxische ­doses zware ­metalen, stelden de wetenschappers vast, maar de killers zijn de PFAS. De chemicaliën die je genen wijzigen, je mentale gezondheid in gevaar ­brengen en je vruchtbaarheid aantasten. De PFAS maken onze ­rivier kapot.

»Mensen vissen hier niet meer, tenzij ze geen andere keuze hebben. Laatst zag ik een man met een lijntje aan de ­oever zitten. Ik liep naar hem toe. ‘Bijten ze een beetje?’ vroeg ik. Hij zei dat het wel meeviel: hij had al wat gevangen, zag ik. Daarop vroeg ik of hij wel wist dat de vissen in de rivier waren vergiftigd. ‘Jazeker,’ zei hij. En hij ­begon over zijn gezin te vertellen. Zijn vrouw hield niet veel over aan haar baantje, ze hadden een kleinkind in­wonen en hun kinderen hadden het niet breed. ‘Dus,’ zei hij, ‘ofwel lijdt mijn kleinkind ­honger, ofwel eet hij de vis die ik voor hem vang.’

»Ook voor mij is er veel veranderd. Dit was de plek waar ik als jonge ­kerel de zomers doorbracht met mijn ­vrienden. Met ons ­twaalven waren we meestal, ­twaalf ­jongens die van vissen en zwemmen hielden. De ­rivier was een deel van ons leven. Maar nu ben ik de laatste van de twaalf. ­Ronnie Abercrombie, de ­voorlaatste, is ­enkele weken geleden gestorven. ­Vorig jaar maakten we nog grapjes: ‘Wie van ons beiden zal het het langst uithouden?’ Maar hij ­belde me enkele maanden later en zei dat ik de wedstrijd zou winnen: ‘Mijn organen begeven het, mijn nieren werken niet meer.’ En nu sta ik hier helemaal ­alleen, de enige overlevende. De anderen zijn niet allemaal overleden aan nierfalen, de meesten kregen één of andere kanker, maar het was wel telkens te wijten aan hetzelfde: de niet-afbreekbare chemische troep in het water.

»Dat maakt een mens boos, uiteraard. En triest dat we het zover hebben laten ­komen. Het was niet makkelijk om de mensen in de stad wakker te schudden en actie te ondernemen. De meesten denken toch: zolang mijn familie en ik er geen hinder van ondervinden, is er niets aan de hand. Ze beseffen niet hoe ernstig de toestand is. De PFAS zijn een tikkende tijdbom. Ik ben het aan mijn kinderen en kleinkinderen verplicht iets te doen.

»Deze rivier was zo’n mooie plek, vergeven van de dieren in het wild. Een heiligdom voor de Cherokees, maar nu is het een oord des doods. Ze hebben onze rivier afgepakt. En dat neem ik niet: zolang ik adem, zal ik ervoor ijveren dat ze weer proper wordt. Oké, ik weet dat ik dat niet meer zal meemaken. Dat zeiden mijn zoons ook toen ik met deze actie begon: ‘Papa, dit kun jij echt niet in je eentje.’ Maar ik antwoordde: ‘Het begint altijd met het verzet van één persoon.’

»Mijn ouders hebben allebei lang geleefd: mijn vader stierf op zijn 95ste, mijn moeder op haar 92ste. Maar het ziet er niet naar uit dat ik het even goed zal doen: ik lijd aan diabetes. De dokter zegt dat mijn lever niet meer naar behoren werkt. Mijn broers en zussen hebben geen ­diabetes, ik wel: ik heb te veel in de rivier gezwommen. Er zitten PFAS in mijn ­lever. En mijn alvleesklier is ook ­aangetast. Ik moet uitkijken of ook de twaalfde man gaat voor de bijl.»

Giftige garnalen

Ook in Nederland, net over de grens met Zwijn­drecht, is het water vuil. In ­februari van dit jaar liet het Rijks­instituut voor Volksgezondheid en ­Milieu (RIVM) weten dat sportvissers beter geen vis uit de Wester­schelde meer in de pan gooien, want die ­bevat te veel PFAS: één vis per jaar is het maximum, als je het gezond wilt houden. En nu hebben de ­Nederlandse beroepsvissers te horen gekregen dat ze niet meer ­mogen vissen ten oosten van de lijn Vlissingen-­Breskens, het begin van de zeearm van de Westerschel­de die naar België leidt. Recent weten­schappelijk onderzoek heeft uitge­wezen dat hoe dichter je bij Antwerpen komt, des te giftiger de garnalen zijn.

‘Frontlinie’ laat twee ontstemde vertegenwoor­digers van de Nederlandse visserij aan het woord: garnalen­visser Cas Caljouw en Kees van Beveren, voorzitter van de producentenorganisatie ­Delta Zuid.

CAS CALJOUW «Ik kom uit een familie van garnalenvissers, van generatie op generatie trekken we het water op: mijn vader deed het, ik doe het en mijn kleinzoon zegt dat hij ­later zelf niets liever wil doen. De Westerschelde be­tekent heel veel voor ons. Het is een prachtig natuurgebied met ­zeehonden en veel verschillende soorten vis, maar het is ook onze ­broodwinning. Gemiddeld 60 procent van ons inkomen halen we jaarlijks uit garnalen. Het is heel belangrijk voor ons. Met de garnalenvisserij verbruiken we minder gasolie dan met sleepnetvisserij. En garnalen zijn een mooi en eerlijk product. Nederlanders, Belgen en Fransen zijn er dol op: iedereen vindt ze lekker.

»Ik hou mijn hart vast als ik de berichten over PFAS in de Westerschelde lees. Eind juni begint het garnalen­seizoen: ik mag er niet aan denken dat we dan geen garnalen mogen ­vangen.»

KEES VAN BEVEREN «Dat weten we pas als we de definitieve resultaten van ons garnalenonderzoek in handen hebben. Maar nu al is duidelijk dat er een probleem is.

»Het oorspronkelijke onderzoek van de RIVM, dat zich baseerde op gegevens uit de sportvisserij, toonde aan dat er veel PFAS in vis uit de Westerschelde zitten: met name in bot, maar ook in andere soorten. Dat deed ons de wenkbrauwen fronsen. Als organisatie van beroepsvissers vroegen we ons af: wat betekent dat voor ons? In februari besloten we het zelf te laten onderzoeken, en we gingen met een garnalen­kotter een dagje de Westerschelde op om vijf monsters van garnalen te nemen. We begonnen op de lijn Vlissingen-­Breskens en voor elk monster gingen we steeds oostelijker, tot aan de lijn van de Westerscheldetunnel. Die vijf monsters lieten we analyseren. En wat bleek? Hoe oostelijker, hoe meer PFAS er in ­garnalen zitten. ­Anders gezegd: hoe verder weg van Zwijndrecht, hoe minder PFAS.

»Vier van de vijf monsters zaten boven de richtlijn van de RIVM inzake voedsel­veiligheid. Alleen de garnalen van het eerste monster, de meest westelijke garnalen, zijn geschikt voor ­menselijke consumptie. Van de andere blijf je om gezondheidsredenen beter af. Een probleem is wel dat de huidige richtlijn van de RIVM ter discussie staat. Dat maakt het lastig om ingrijpende maatregelen te nemen, ook omdat nog niet alle resultaten definitief zijn. Wij hebben onze vissers alvast opgeroepen niet meer te vissen in het oostelijke deel van de Westerschelde, en zo weinig mogelijk in het westelijke deel. We willen geen vervuilde vis aanvoeren. En we willen ook niet het risico lopen dat onze garnalen met partijen van elders worden gemengd.»

CALJOUW «Het is niet te vatten: over de grens loost één bedrijf meer PFAS dan het volgens de vergunning mag lozen, en wij kunnen niet meer vissen volgens de ­regels van de kunst. Ik vind het verschrikkelijk: wij willen de consument eerlijke waar aanbieden. Maar die PFAS kun je niet zien, je proeft ze niet, je kunt ze niet aan­wijzen. Terwijl dat bedrijf wél precies weet wat het loost. Als wij daar schade door lijden, moet die gecompenseerd worden. De lozingen brengen onze toekomst in gevaar.»

VAN BEVEREN «Als de definitieve resultaten van het onderzoek bekend zijn, moeten we bekijken welke stappen we zullen zetten. Als de beheerder van het rijkswater het gebied sluit voor de visserij, ­lijden wij aantoonbaar schade. We hebben een vergunning van 3.900 visuren per jaar, daar kun je een claim voor berekenen. We zijn van plan er een zaak van te maken, daarom hebben we ook die monsters laten nemen. 3M loost gewoon te veel.»

CALJOUW «De laatste tien jaar wordt het ons, vissers, niet makkelijk gemaakt. ­Europa wil de Noordzee vol wind­molens zetten: de zee wordt één groot industriegebied. En wij worden almaar meer beperkt in onze vismogelijk­heden. We zijn al zoveel kwijtgeraakt, en nu komen die PFAS er nog bovenop. Op den duur wordt het vissen op een postzegel.

»Wij moeten vissen volgens strenge regels. Een bedrijf aan de wal moet zich ook aan de regels houden, zou ik denken. Maar is er controle op die lozingsnor­men? Of wordt het door de vingers gezien? In de visserij worden wij gestraft als we de regels overtreden, maar grote bedrijven mogen het blijkbaar wel.»

Niet alleen de vissers ­dreigen overigens de dupe te worden. Omroep Zeeland ­meldde dat het RIVM de kwaliteit van het zwemwater in de Wester­schelde onderzoekt: ‘Er bestaat een kans dat daar deze zomer een zwemverbod komt.’

Verslaafd aan PFAS

‘Vervuiling met PFAS stel je helaas niet alleen in de ­wijde omgeving van Zwijndrecht vast,’ zegt Thimo Groffen, onderzoeker aan de Universiteit Antwerpen. ‘PFAS zitten overal in Vlaanderen.’ Vorig jaar vergeleek hij samen met het team van onderzoeks­leider Lieven ­Bervoets de PFAS-waarden in ­paling en baars op 44 plekken in Vlaanderen. De resultaten ­waren zorgwekkend.

THIMO GROFFEN «De concen­tra­ties PFAS in ­paling overschreden de norm voor men­se­lijke consumptie. In Vlaanderen eet je beter geen paling uit de rivier: het is ongezond. De concentraties in baars waren iets lager. Je loopt een kleiner risico als je als sportvisser een baars vangt en opeet, maar aan te raden is het niet. De Vlaamse overheid raadt de consumptie van zelfgevangen vis af.»

HUMO Als je toch paling uit Vlaamse rivieren eet, ga je dan dood?

GROFFEN «Zo snel gaat het niet. Maar langdurige blootstelling aan PFAS kan wel kan­ker veroorzaken, de werking van je schildklier ont­re­gelen, je vruchtbaarheid aan­tasten en je immuniteit ver­minderen: als je te veel PFAS in je lichaam hebt, kun je slecht op vaccins reageren. Dat is geen onbelangrijk ge­geven in coronatijden.

»Wat PFOS betreft, ­hebben we vastgesteld dat de concen­tratie in paling bij 58 procent van de meetpunten te hoog was. Voor de baars was dat bij 44 procent van de meet­punten.»

HUMO Zijn dat verontrustende cijfers?

GROFFEN «Ik vind van wel. Als onderzoeker heb ik de afgelopen zeven jaar vooral de verontreiniging bestudeerd die door 3M is veroorzaakt. Nu blijkt dat 3M niet de enige bron is van PFAS in Vlaanderen. Je hebt nog tal van andere hotspots: brandweerkazernes waar jarenlang blusschuim is gebruikt, militaire oefen­velden, vliegvelden, waterzuiverings­installaties, stortplaatsen, industriële ­sites van de textiel-, papier- en verf­industrie... Je vindt PFAS niet alleen in heel Vlaanderen, maar in de hele wereld. Een collega van me heeft PFAS ontdekt in pinguïn­eieren op Antarctica. De ­concentratie was weliswaar laag, maar het is zorgwekkend dat we het goedje zelfs aantreffen in de meest afgelegen gebieden ter wereld. Het zegt veel over onze verslaving aan producten waarin PFAS is verwerkt: brandweerschuim, pannen met antiaanbaklaag, voedsel­verpakkingen, cosmetica, flosdraad...»

HUMO De Nederlandse toxico­loog Jacob de Boer van de Vrije Universiteit Amsterdam liet in december vorig jaar weten dat hij in het oostelijke deel van de Westerschelde platvis had onderzocht: de waarden lagen áchthonderd keer boven de Neder­land­se norm. Hebben jullie soort­ge­lijke dingen vast­gesteld?

GROFFEN «Wij hebben wetenschappelijke publicaties in­gediend over de PFAS-waarden van vis in de monding van de Westerschelde en de Noordzee. De concentraties stemden overeen met die van ­Jacob de Boer, al waren ze iets ­lager. We hebben ook op de gezondheidsrisico’s ge­wezen als je vissoorten zoals tong en wijting eet. En hoe ­minder je weegt, hoe schadelijker de consumptie van die vis is. ­Kinderen kunnen het dus ­beter laten.

»De hoge concentraties waren wellicht ook een gevolg van de beperkte ­zuivering door de waterzuiverings­installatie in het ­Nederlandse plaatsje Bath: die is niet in staat alle PFAS uit het water te halen. Maar nogmaals: niet alleen 3M is de bron van de vervuiling in de Wester­schelde en de Noordzee. Het is ingewikkelder dan dat.»

HUMO Is de vervuiling daar dan niet het residu van wat 3M jarenlang heeft gepro­duceerd?

GROFFEN «3M produceert al twintig jaar lang geen PFOS en PFOA meer, maar de historische vervuiling zit nog in de bodem rond de fabriek en in het slib. Dat wordt omgewoeld telkens als een schip langskomt of als er wordt gebaggerd. Ook door de ­getijden kunnen er PFOS en PFOA vrijkomen. Mijn inschatting is dat het nog járen zal duren voor die concentraties af­nemen. Ook vissen kunnen een deel ervan op­nemen.»

HUMO Maar die komen op ons bord terecht.

GROFFEN «Niet als we uitsluitend vis eten die restaurants in eigen waterbassins hebben gekweekt. Met vis uit de Westerschelde ben je beter voorzichtig: daar zitten behalve PFAS ook zware metalen en andere toxische stoffen in, die onder meer in de Antwerpse haven in de Schelde zijn geloosd.»

HUMO In het Amerikaanse stadje Decatur raakte het drinkwater verontreinigd. Kan dat hier ook gebeuren?

GROFFEN «Dat betwijfel ik: de PFAS-waarden in het ­water zijn vrij laag. Het ziet ­ernaar uit dat de ­verstrengde ­controle op de lozing van toxische stoffen werkt: de uitstoot in de Schelde vermindert, maar de historische vervuiling blijft bestaan. Intussen zijn een aantal PFAS verboden, maar het probleem is dat daar alternatieven voor worden gemaakt die niet noodzakelijk minder schadelijk zijn. 3M produceert nu PFAS met een kortere koolstofketen. Die nieuwe PFAS lossen makkelijker op in het water. Vissen nemen ze niet meer zo snel op, maar planten wel. En ze verspreiden zich ook sneller in de lucht en komen zo in onze luchtwegen ­terecht.»

HUMO Gaan we er dan op vooruit?

GROFFEN (zucht) «Die discus­sie woedt momenteel ­onder wetenschappers: ‘­Zouden we niet beter alle PFAS verbieden?’ Ik ben daar een voorstander van, met uitzon­de­ring van producten waarvoor nog geen alternatief bestaat, zoals hittebestendige kleding voor brandweerlieden, bijvoorbeeld. Maar nu verbieden we sommige PFAS omdat ze toxisch zijn, terwijl de industrie nieuwe PFAS aanmaakt waarvan we vermoeden dat ze even toxisch zijn. Ik pleit ervoor de PFAS als groep uit te sluiten, ­anders ­blijven we achter de feiten aan lopen.»

Blijven ontkennen

3M heeft altijd verklaard dat het in 2002 is gestopt met de productie van PFOS en ‘omstreeks dezelfde tijd’ met de productie van PFOA. De beslissing kwam er nadat vanuit de Verenigde Staten te veel verontrustende medische berichten waren overgewaaid.

Dat de datum van de stopzetting van de productie van PFOS rekbaar is, bleek al uit een reactie van toenmalig ­minister van Leefmilieu Jef ­Tavernier (Groen) in 2004. Als antwoord op een vraag in het Vlaams Parlement zei Tavernier: ‘Het bedrijf 3M is op 31 december 2003 gestopt met de productie van PFOS. De bestaande voorraad aan PFOS wordt gestockeerd op de 3M-terreinen. Die ­voorraad wordt ­stelselmatig verkocht aan bedrijven in Frankrijk voor toepassingen in kleine blusapparaten. Op 31 december 2005 zal alles afgevoerd zijn.’

Wat de stopzetting van de productie van PFOA betreft, zit er nog meer rek op. VPRO-­reporters Misha Wessel en Thomas Blom lazen in een zes jaar oud rapport van het Amerikaanse Environmental Protection Agency (EPA) de volgende opmerkelijke zin: ‘3M is met de aanmaak van PFOA gestopt in 2000, maar een dochter­onderneming (Antwerpen, Europa) bleef het aan­maken en verkopen tot 2008.’

In een mail aan de ­makers van de reportage bevestigt het hoofdkwartier van 3M dat: ‘Een voormalige dochter­onderneming van 3M gebruikte PFOA in bepaalde productieprocessen van fluor­polymeren.’ Ter verduidelijking: fluorpolymeren zitten in coatings die een antiaanbak­laag vormen, zoals teflon.

Die dochteronderneming is de multinational ­Dyneon. ­Dyneon noemt zichzelf trots ‘de eerste producent wereldwijd van fluorpolymeren zonder PFOA’. De productie zonder PFOA gebeurt sinds 2009. 3M heeft het over ‘een voor­malige dochteronderneming’ omdat het Antwerpse filiaal van ­Dyneon in 2003 werd over­genomen door 3M. Zo leek het dus jarenlang alsof er in Antwerpen geen PFOA meer werd geproduceerd.

Een woordvoerder van het Vlaams Departement Om­geving reageert verbaasd: ‘Volgens onze vergunningsinformatie is 3M Zwijndrecht eind 2002 gestopt met de productie van PFOS en PFOA.’

Mieke Schauvliege (Groen), lid van de Vlaamse parlementaire ­onderzoekscommissie PFAS-PFOS, die net haar eindrapport heeft ingediend, schrikt nergens nog van.

MIEKE SCHAUVLIEGE «In de commissie heeft 3M ons verteld dat het met de productie van PFOS en PFOA is gestopt in 2002. Nu ­verneem ik dat PFOA, dat schadelijker voor de gezondheid is dan PFOS, blijkbaar tot 2008 is geproduceerd. Dat maakt het alleen maar wranger. Het sterkt me in de overtuiging dat we alles op alles moeten zetten om 3M vol­ledig te laten opdraaien voor de sanering van de verontreiniging. Daaronder versta ik ook: de gezondheids­problemen van werknemers en omwonenden. Een bedrijf dat zo omgaat met mens en milieu, hoort hier niet.

»Ik betwijfel of 3M de medische kosten zal vergoeden. Het bedrijf erkent het oor­zakelijke verband tussen PFAS en ziekte niet. Toen we in de commissie aan een arts van 3M vroegen of hij een zwangere omwonende met verhoog­de PFOS-waarden zou adviseren haar baby geen borst­voeding te geven, antwoordde hij: ‘Ik zie niet in waarom ik dat zou doen.’ 3M ontkent zolang het kan. Pas op de laatste zittingsdag zijn we van een voormalige werknemer te weten gekomen dat de fabriek in Zwijndrecht ook PFAS uitstootte via de schoorsteen. 3M had dat altijd ontkend.

»CEO Michael Roman beweert dat zijn bedrijf zich aan de milieuwetgeving houdt in elk land waar het zich ­vestigt. Dat zal ongetwijfeld zo zijn, maar als de overheid niet scherp toekijkt, doet het gewoon zijn zin. In de VS was 3M al beboet voor het lozen van de ­toxische chemische stof FBSA in het afvalwater toen de omgevings­inspectie hetzelfde vaststelde in Zwijn­drecht. Ze proberen áltijd. Zo is het wellicht ook met de productie van PFOA gegaan. Zolang ze niet werden betrapt, gingen ze door.»

HUMO Hebt u het in de com­mis­sie over PFOA gehad?

SCHAUVLIEGE «Niet zo heel vaak.»

HUMO Foutje?

SCHAUVLIEGE (zucht) «We hebben in de eerste plaats onder­zoek verricht naar 3M als hoofdproducent van PFOS.»

HUMO Moet de commissie nu weer aan de slag?

SCHAUVLIEGE «Nee. De conclusie blijft dezelfde, on­geacht de foute informatie die 3M heeft verstrekt: het bedrijf moet opdraaien voor alle kosten. Het is nu aan OVAM en de milieu-­inspectie om ­dieper te graven. Er valt nog veel naar boven te halen. Elke dag verneem je over 3M wel iets waarvan je denkt: hoe is het mogelijk?»

De voorzitter van de parlementaire onderzoekscommissie, ­Hannes ­Anaf (Vooruit), sluit zich aan bij het harde oordeel van Schauvliege.

HANNES ANAF «In de commissie hebben we kunnen vaststellen dat 3M zo weinig mogelijk vertelde, in de hoop dat niet alles naar buiten zou komen. Pas als het echt niet anders kon, gaven ze informatie vrij.

»Zo verrassend is het niet dat 3M niet de ­volledige waarheid over de ­productie van PFOA heeft verteld. Ik heb het even in de ­documenten van de commissie ­nagekeken: ver­tegenwoordigers van 3M, onder wie ­vicepresident ­Rebecca Teeters, hebben ­tegenover ons verklaard dat ze in 2002 met de ­productie van PFOS en PFOA zijn gestopt. Daarna hebben ze nog tot 2005 de voorraad weg­gewerkt. Als het klopt wat in het rapport van het ­Amerikaanse milieuagent­schap EPA staat, neigt dat naar ­meineed. Dan heeft het bedrijf ­foute informa­tie ge­geven in een hoorzitting. Dat is kwalijk.»

HUMO Wat kunnen de ­ gevol­gen zijn?

ANAF «Voor meineed kun je strafrechterlijk worden vervolgd. Maar buurtbewoners hebben, in de veronderstelling dat 3M in 2002 met de productie van PFOS en POA was opgehouden, al een zaak aangespannen zodat de ­feiten niet kunnen verjaren. 3M blijft, ondanks al zijn pogingen om eronderuit te komen, verantwoordelijk voor de verontreiniging in Zwijndrecht en omgeving. En het zal de ­rekening betalen.»

Duits filiaal

3M is zijn versie van de ­feiten tot vlak voor de deadline ­blijven aanpassen vanuit het hoofdkwartier in ­Minnesota. Het Amerikaanse milieu­agentschap EPA heeft zich vergist in zijn rapport van 2016, verklaart de chemiereus na verloop van tijd. De ‘voormalige dochteronderneming van 3M’ die tot 2008 PFOA was blijven produceren, zou volgens 3M niet het Antwerpse filiaal van Dyneon, maar het Duitse filiaal in ­Gendorf zijn geweest. Als Humo contact opneemt met dat ­Duitse filiaal, blijkt het bedrijf nog altijd behoorlijk actief. ‘Goede­morgen, met Dyneon,’ zegt een opgewekte receptioniste, maar dan in het Duits.

In een ultieme mail meldt de woordvoerder van 3M dat het Duitse filiaal van ­Dyneon inderdaad een actieve dochter­onderneming is. Maar de Duitsers zijn tot 2008 PFOA blijven gebruiken in de fabriek, níét de Belgen. Wat Dyneon Antwerpen betreft, schrijft hij: ‘Dyneon België gebruikte geen PFOA voor zijn productieproces.’

Maar waarom heeft 3M dan voor de Vlaamse parlementaire commissie verklaard dat het in 2002 met de ­productie van PFOS en PFOA is gestopt?